Spotkanie z historykiem sztuki dr Elżbietą Matyaszewską

NIESPIESZNIE PO LUBLINIE – Obrazy miasta i ich twórcy

Od roku 1844 na terenie Królestwa Polskiego zaczęła działać „Delegacja do opisywania zabytków starożytności w Królestwie Polskim” kierowana przez Kazimierza Stronczyńskiego, twórcy polskiej numizmatyki i niezwykle aktywnego inwentaryzatora zabytków. Zadaniem owej „Delegacji” było dokumentowanie wszelkich pozostałości dawnej architektury, zabytków ruchomych i innych artefaktów  [Adam Lerue] gromadzonych przez wieki na terenach kilku polskich guberni. Wśród rysowników uczestniczących w owych zabytkoznawczych wędrówkach znalazł się także Adam Lerue, młody podówczas artysta, syn lubelskiego urzędnika gubernialnego, kształcący swoje malarskie zdolności w Warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych. Efektem jego współpracy ze Stronczyńskim było Album lubelskie, teka graficzna zawierającą litografie, wykonane na podstawie rysunków uwieczniających wybrane przez Lerue obiekty architektoniczne Koziego Grodu.
Kolejnym twórcą, który pozostawił po sobie wiele dzieł poświęconych Lublinowi, był Konstanty Kietlicz-Rayski. Malarz z wykształcenia i etnograf z zamiłowania docenił nie tylko piękno lubelskiej architektury, ale też wyjątkowość pejzażu oraz oryginalność zabudowy małomiasteczkowej i wiejskiej, a także strojów ludzi tam mieszkających. Mieszkając od 1904 roku w Lublinie, położył też wielkie zasługi w dziedzinie edukacji i intensyfikacji tutejszego życia artystycznego. Malował głównie akwarele, choć równie chętnie wykonywał rysunki lawowane tuszem, utrwalając w nich najbardziej rozpoznawalne zakątki miasta.
[M. Trzebinński] Malarzem znającym Lublin jedynie z artystycznych podróży był Marian Trzebiński, wychowanek zarówno warszawskiej, jak i krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych, miłośnik starożytności i zagranicznych wojaży. Żył i tworzył w Warszawie, często współpracując z tamtejszymi tygodnikami i zamieszczając w nich graficzne efekty owych wędrówek. I tak w roku 1912 pojawiły się jego rysunkowe impresje w „Tygodniku Ilustrowanym” w całości poświęconym Lublinowi. Urzekały nastrojowym ujęciem reprezentatywnych obiektów Starego Miasta i okolicznych dzielnic, stając się równocześnie swoistym dokumentem miasta początków XX wieku.
[J. Kanty Gumowski] Mówiąc o ikonografii Lublina nie sposób nie wspomnieć o Janie Kantym Gumowskim, autorze teki autolitografii, zawierającej piętnaście jedno- i wielobarwnych prac ukazujących najważniejsze dla miasta obiekty. Teka ukazała się w roku 1918 i była malarskim efektem wycieczki do Lublina, odbytej przez artystę dwa lata wcześniej. Nowością w tych widokach Lublina jest umieszczenie w rogu litografii rzutu przyziemia odwzorowywanego budynku. Dzięki temu można było się dowiedzieć, jak było ukształtowane jego wnętrze. Cechą wyróżniającą prace Gumowskiego było walorowe kształtowanie bryły oraz dbałość o szczegóły podkreślające charakter uwiecznianej architektury i jej otoczenia.
Uzupełnieniem tego swoistego spaceru śladami artystów doceniających urodę Koziego Grodu jest kolejna teka autolitografii poświęconych architekturze Lublina, tym razem autorstwa Leona Wyczółkowskiego. Ten związany z Lubelszczyzną artysta, zauroczony zaułkami miasta zarejestrował je na kilkunastu barwnych i czarno-białych grafikach, dokumentując w malarski sposób swój pobyt w mieście w roku 1918. Wiele z tych prac to wizerunki pojedynczych obiektów, inne zaś zawierają panoramiczne ujęcia ważniejszych dzielnic i fragmenty ulic. Wszystkie są jednak dowodem na wyjątkową wrażliwość ich autora na piękno zabytkowej architektury i malowniczość otaczającej je natury.