W celu świadczenia usług na najwyższym poziomie stosujemy pliki cookies. Korzystanie z serwisu lublin.eu oznacza, że będą one zamieszczane w Twoim urządzeniu. W każdym momencie możesz dokonać zmiany ustawień Twojej przeglądarki. Więcej informacji znajdziesz w Polityce prywatności.

Lublin - historia mało znana

Lublin - historia mało znana

Zapraszamy do lektury tekstów autorstwa lubelskich archeologów, historyków, historyków sztuki i innych znawców historii Lublina, dotyczących najnowszych odkryć oraz mało znanych stron dziejów miasta.

Bronowice - kształtowanie się układu urbanistycznego

Bronowice na kartach dziejów pojawiły się przed połową XIV stulecia. Jak wynika z zachowanego dokumentu, w roku 1342, król Kazimierz Wielki sprzedał mieszczaninowi z Moguncji – Franczkowi wójtostwo lubelskie za niezbyt wygórowaną cenę 140 grzywien. Transakcją objęto Lublin oraz wsie – Bronowice i Konopnicę.

Początki osadnictwa na tym terenie sięgają 7 tys. lat, zaś początków wsi o nazwie Bronowice niektórzy dopatrują się przed końcem wieku XIII. Na Bronowice liczące sobie około 6-7 łanów frankońskich (około 185 ha) składały się: osada wiejska oraz folwark. Wieś rozciągała się w obszarze wyznaczonym dzisiejszymi ulicami Wspólną i Długą. Folwark, ulokowany nad Czerniejówką sąsiadował z Tatarami.
Bronowice były wsią wójtowską, wykupioną wraz z całym wójtostwem przez miasto w 1504 roku. Przez kilkaset lat Bronowice były dzierżawione przez różne osoby. Do początku wieku XX Bronowice zachowywały charakter rolniczy, jak większość terenów na przedmieściach Lublina. Co najmniej od początku wieku XIX, z terenu Bronowic zaczęto pozyskiwać kamień wapienny dla potrzeb budowlanych Lublina i okolic. Prawdopodobnie produkowano tu również wapno.
W roku 1811 po raz pierwszy pojawiła się informacja o występowaniu na Bronowicach lecznicyzch wód. Wówczas Tomasz Baliński, doktor medycyny, w oparciu o istniejące źródła mineralne założył łazienki. Znajdowały sięone w dolinie Czerniejówki, w miejscu sąsiadujacym z dizisiejszymi budynkami przy ul. Wolskiej 7 i 9.
Od roku 1822 dzierżawcą Bronowic był Antoni Makarewicz, w imieniu którego działał Jan Chróścielewski. Dzierżawca nie realizował umowy z miastem, w myśl której miał zorganizować ogród miejski na terenie Bronowic. Dopiero syn Chróścielewskiego, kolejny dzierżawca, w 1869 roku przystąpił do organizacji parku. Działania te nie zakończyły się chyba powodzeniem, skoro w roku 1875, po przejściu Bronowic na własność wieczystego dzierżawcy, na zachowanym przez miasto fragmencie dawnego folwarku założono park miejski według projektu A. Zwierzchowskiego.
Z istotnych chwil w historii Bronowic warto wskazać rok 1861, kiedy to Michał Kośmiński wzniósł na dawnych gruntach włościańskich pierwszy w Lublinie młyn napędzany parą wodną. Działanie to, a następnie lokalizacja tu w latach 1875-1877 linii kolei nadwiślańskiej, zainicjowały wprowadzenie przemysłu w granice Bronowic. Tereny na północny zachód od linii kolejowej zostały rozparcelowane i w pierwszej dekadzie XX wieku sprzedane przez kolejnego właściciela Bronowic, Henryka Sachsa.
Rozwój przemysłu oznaczał wzrost liczby mieszkańców. Na części gruntów sprzedanych przez Sachsa powstała zatem zabudowa mieszkaniowa przeznaczona głównie dla robotników pracujących w sąsiednich zakładach przemysłowych. Część gruntów nabył Władysław Skibiński, od nazwiska którego wzięła nzwę jedna z ulic tzw. Starych Bronowic. W jej sąsiedztwie wystawiono dwa wapienniki, jak na owe czasy nowoczesne piece typu hoffmanowskiego.
Powstałe w wyniku parcelacji obszary zabudowy mieszkaniowej miały nieplanowany charakter. Były to głównie proste układy ulicowo-pasmowe, na części obszaru przybierające bardziej złożone formy zbliżone do układu „rusztu”. W części przypadków działki reprezentowały powtarzalny moduł gruntu. Jednakże często ich szerokości są nieregularne, co wskazuje na żywiołowy charakter obrotu nieruchomościami.

Zabudowa działek w przeważającej większości obejmowała dom frontowy, czasami z oficyną. Znaczna część tych domów wzniesiona została z kamienia wapiennego, z niewielką domieszką cegły. Większość budynków to domy dwukondygnacyjne. Ich elewacje to kilkuosiowe płaszczyzny z podziałami wertkalnymi dokonywanymi za pomocą pilastrów i podziałami horyzontalnymi za pomocą gzymsowań. Otwory okienne z rzadka posiadały dekoracyjne obramienia. Niektóre z budynków, zajmujące całą szerokość działki frontowej, posiadały przejazd na tył parceli. Najokazalsze budynki, trójkondygnacyjne, wzniesione zostały wzdłuż ulicy Skibińskiej.
Ulice były wyposażane w drewniane chodniki. Niezbędnym ich elementem były także rynsztoki bowiem dzielnica nie była skanalizowana.
W ciągu pierwszych kilkunastu lat XX wieku Bronowice znacząco zmieniły swój krajobraz. Mogło to wpłynąć na decyzję Henryka Sachsa o zbyciu dawnego folwarku. Otoczone z wielu stron zabudową fabryczną i osiedlami robotniczymi dawne centrum folwarczne wiele straciło na atrakcyjności, utraciło cechy siedziby wiejskiej. W tej sytuacji w roku 1910 Sachs sprzedał za symboliczną złotówkę dawny folwark. Na jego terenie powstała parafia. Początkowo rolę świątyni parafialnej pełnił drewniany kościółek przeniesiony tu z Pawłowa, w roku 1938 dokonano konsekracji monumentalnej budowli autorstwa wybitnego architekta Oskara Sosnowskiego
Budowa świątyni pw. św. Michała Archanioła w obrębie dawnego centrum folwarcznego uwieńczyła dzieło przekształcania rolniczego niegdyś przedmieścia Lublina – Bronowic – w przemysłową dzielnicę miasta. Jego wezwanie, przejęte z rozebranego w połowie XIX stulecia kościoła farnego historycznego miasta, mimo wcześniejszego, w roku 1916, formalnego przyłączenia Bronowic w granice administracyjne Lublina, symbolicznie scaliło w jedno dawną wieś z miastem.

Marek Stasiak