W celu świadczenia usług na najwyższym poziomie stosujemy pliki cookies. Korzystanie z serwisu lublin.eu oznacza, że będą one zamieszczane w Twoim urządzeniu. W każdym momencie możesz dokonać zmiany ustawień Twojej przeglądarki. Więcej informacji znajdziesz w Polityce prywatności.

Geneza i funkcja lubelskich wąwozów

Geneza i funkcja lubelskich wąwozów

Zachodni fragment Lublina zlokalizowany jest w obrębie Płaskowyżu Nałęczowskiego pokrytego kilkunastometrową warstwą lessu (drobnoziarnista, luźna skała osadowa zbudowana z kwarcu oraz domieszki skaleni i węglanów). Był on nanoszony przez wiatr w warunkach zimnego i suchego klimatu ostatniego zlodowacenia, głównie 30-15 tys. lat temu z intensywnością 1 mm/rok. Miąższość pokrywy lessowej w granicach miasta maleje od 20 metrów na zachodzie do 10 metrów w dolinie Bystrzycy.

W wyniku wahań klimatu w końcowej fazie zlodowacenia, ok. 13-10 tys. lat temu oraz dużej podatności lessów na rozmywanie bezleśne obszary Płaskowyżu Nałęczowskiego ulegały procesom erozyjno-denudacyjnym. Polegały one na niszczeniu powierzchni terenu przez jej rozcinanie, wyrównywanie i stopniowe obniżanie co doprowadziło do powstania sieci rozgałęzionych suchych dolin. Ich kształt został utrwalony przez roślinność, która pojawiła po ostatniej fazie zlodowacenia w holocenie.

Wykarczowanie lasów oraz rolnicze użytkowanie omawianego obszaru w okresie ostatnich kilkuset lat przyczyniło się do ponownego uruchomienia procesów erozyjnych. Drogi gruntowe przebiegające wzdłuż zboczy i den suchych dolin ulegały rozcinaniu, w efekcie czego powstały wąwozy drogowe (głębocznice). Stanowią one zatem formy podrzędne wobec dominujących w lessowej rzeźbie Lublina suchych dolin erozyjno-denudacyjnych.

Funkcja

Oprócz waloru krajobrazowego suche doliny i wąwozy pełnią funkcje terenów rekreacyjno-wypoczynkowych, miejsc przebiegu ciągów komunikacyjnych (np. ulica Głęboka) oraz odgrywają istotną rolę w kształtowaniu mikroklimatu i bioróżnorodności miasta.

Podobnie jak inne większe aglomeracje Lublin cechuje specyficzny topoklimat - klimat miasta. Obszar zurbanizowany odróżnia się od terenów pozamiejskich m. in. wyższą dobową temperaturą minimalną powietrza (zjawisko Miejskiej Wyspy Ciepła) oraz większą ilością zanieczyszczeń w postaci pyłów, dwutlenku węgla i tlenków azotu.

System suchych dolin i wąwozów stanowi pewnego rodzaju „kanały wentylacyjne” umożliwiające dopływ czystszego powietrza z obszarów pozamiejskich do zabudowanego centrum oraz transport zanieczyszczeń poza Lublin. Dzięki czemu wpływa na ograniczenie wielkości i intensywności Miejskiej Wyspy Ciepła oraz poprawia warunki aerosanitarne miasta.

Obecność terenów zielonych na stokach dolin wpływa na regulowanie obiegu wody w środowisku przyrodniczym poprzez retencję (zatrzymanie) wód opadowych. Skutkuje to utrzymaniem korzystnego mikroklimatu cechującego się łagodniejszym przebiegiem takich niekorzystnych dla człowieka zjawisk jak upały i susze.

Suche doliny i wąwozy stanowią tereny bardzo cenne pod względem florystycznym i faunistycznym. Łącznie z dolinami rzek Bystrzycy, Czerniejówki, Czechówki i cieku spod Konopnicy pełnią rolę korytarzy Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych Miasta Lublin umożliwiających migrację roślin i zwierząt. Ponadto ze względu na zróżnicowane warunki siedliskowe uwarunkowane ich ukształtowaniem są ostoją zarówno dla zwierząt bezkręgowych oraz ptaków jak i dla roślin tworzących murawy kserotermiczne (ciepłolubne zbiorowiska trawiaste).

Zagospodarowanie

Suche doliny Lublina są głównie wykorzystywane jako tereny zabudowy mieszkaniowej i tras komunikacyjnych, co często wiąże się z ich degradacją. W celu zachowania funkcji przyrodniczych omawianych form a mianowicie retencji wody, przewietrzania, ostoi fauny i flory, powinny być chronione oraz odpowiednio wykorzystywane, np. jako parki.

Pierwszym przykładem wspomnianego zagospodarowania suchych dolin jest Park Rury powstały w latach 80 XX wieku pomiędzy osiedlami Konopnickiej, Ruta, Prusa i Skarpa na powierzchni około 40 ha. Głównym elementem infrastruktury jest ciąg pieszo-rowerowy poprowadzony od ogródków działkowych do doliny Bystrzycy wraz z ławkami i oświetleniem oraz nowy plac zabaw usytuowany w pobliżu ul. Jana Sawy. Ponadto na terenie Parku znajduje się aleja z nazwami miast partnerskich Lublina oraz pomnik upamiętniający zamordowanych w czasach okupacji hitlerowskiej więźniów Zamku Lubelskiego.

Drugim przykładem jest założony w 2006 r. na powierzchni około 30 ha Park im. Jana Pawła II otoczony osiedlami Łęgi, Widok i Poręba. Przez omawiany obszar przebiega ciąg pieszy wraz z ławkami i oświetleniem oraz oddzielona od niego pasem zieleni ścieżka rowerowa. Dodatkowo na jego terenie zostały zlokalizowane obiekty służące aktywnemu wypoczynkowi: korty tenisowe, boisko do piłki nożnej i koszykówki, place zabaw, tory dla deskorolek i wrotek oraz altana w której odbywają się wakacyjne taneczne spotkania parkowe (kursy tańca z instruktorem i zabawy taneczne).

W 2014 r. Park został zgłoszony do udziału w konkursie pod patronatem Unii Europejskiej „Zielone Miasta – w stronę przyszłości!” i otrzymał wyróżnienie od wiceministra środowiska w kategorii „zieleń w mieście” za jedno z najlepszych w kraju rozwiązań w infrastrukturze miejskiej służące ochronie środowiska.

Zagrożenia i ochrona

Suche doliny oraz wąwozy Lublina ulegają częściowej lub całkowitej dewastacji w związku z nasilającym się procesem urbanizacji. Pozyskiwanie nowych terenów pod wielorodzinne budownictwo mieszkaniowe i towarzyszącą mu infrastrukturę wiąże się z ich przekształcaniem oraz zasypywaniem w celu wyrównania terenu.

Powyższe działania wykluczają omawiane obszary z systemu powiązań przyrodniczych pomiędzy terenami zielonymi w granicach Lublina oraz poza nim. Zabudowywanie suchych dolin ogranicza możliwość pełnienia przez nich roli korytarzy przewietrzających dla miasta. Ponadto wszelkie zmiany naturalnego ukształtowania terenu utrudniają odpływ wód opadowych oraz naruszają stosunki wodne na danym obszarze.

Dodatkowym problemem jest zaśmiecanie fragmentów suchych dolin i wąwozów, co negatywnie wpływa na estetykę miasta.

W celu zachowania ich unikatowych walorów oraz funkcji wykonano badania terenowe na podstawie których zidentyfikowano 84 formy. Urząd Miasta wspólnie z lubelskimi uczelniami wyższymi przeprowadzi inwentaryzację w oparciu o następujące kryteria:

  • typ (geneza i wiek powstania),
  • morfologia (długość, głębokość i nachylenie zboczy),
  • budowa geologiczna,
  • hydrologia (wielkość zlewni i jej charakter),
  • podatność na erozję,
  • mikroklimat (ruch powietrza i nasłonecznienie),
  • struktura przyrodnicza (formy ochrony przyrody, flora, fauna, powiązania przyrodnicze),
  • zagospodarowanie (obecne i planowane),
  • infrastruktura turystyczna i rekreacyjna,
  • forma kompozycyjna (punkty widokowe i panoramy),
  • aktualny stan prawny (zapisy w dokumentach planistycznych),
  • struktura własności.

Zinwentaryzowane suche doliny i wąwozy będą chronione w zależności od walorów poprzez odpowiednie zapisy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Umożliwią one opracowanie projektów form ochronnych jak i sposobów zagospodarowania tych terenów na cele rekreacyjne, ciągi piesze i rowerowe oraz ścieżki dydaktyczne.

„Górki Czechowskie”

„Górki Czechowskie” zajmują 150 ha w północno-zachodniej części Lublina pomiędzy ulicami Poligonową na zachodzie a Ireny Kosmowskiej na wschodzie. Ich urozmaicona rzeźba z wąwozami, suchymi dolinkami i skarpami lessowymi uwarunkowana położeniem w granicach Płaskowyżu Nałęczowskiego wpłynęła na wykształcenie się unikatowej flory i fauny.

Na omawianym obszarze stwierdzono występowanie 222 gatunków roślin zielnych, 44 gatunków drzew i krzewów oraz 13 gatunków mszaków i porostów. Wśród nich znajdują się rośliny objęte ochroną prawną (zawilec wielkokwiatowy, centuria pospolita i kalina koralowa), gatunki rzadkie w skali kraju i regionu (m. in. pięciornik biały, wiązówka bulwkowa i dzwonek syberyjski) oraz 168 gatunków roślin leczniczych.

Wśród chronionych zwierząt bezkręgowych zaobserwowano chrząszcze biegacze, pająka tygrzyka paskowanego oraz kilka gatunków trzmieli. Ponadto prowadzone badania ornitologiczne wykazały występowanie około 100 gatunków ptaków objętych ochroną prawną (m. in. pustułka, krogulec i szczygieł).

Przez kilkadziesiąt lat „Górki Czechowskie” były wykorzystywane jako poligon, wojsko częściowo przekształciło teren poprzez budowę strzelnicy z wałami ziemnymi, okopów i schronów bojowych. Późniejsza lokalizacja toru motocrossowego spowodowała zanik szaty roślinnej, odsłonięcie gleby oraz gwałtowną erozję stoków. Aktualnym problemem omawianego obszaru są nielegalne wysypiska odpadów komunalnych.

Środowiska naukowe przedstawiły dwie koncepcje zagospodarowania „Górek”, które ze względu na walory krajobrazowe i przyrodnicze powinny zostać objęte ochroną. Pierwsza to założenie arboretum będącego częścią Ogrodu Botanicznego UMCS, z kolei druga wskazuje możliwość utworzenia rezerwatu krajobrazowo-florystycznego.

Jednakże w październiku 2000 Agencja Mienia Wojskowego sprzedała teren poligonu kieleckiej spółce Echo Investment, która zamierzała wybudować na nim trzykondygnacyjne centrum handlowe. Ostatecznie projekt nie został zrealizowany a obszar "Górek" kupiła lubelska spółka TBV Investment Sp. z o.o. należąca do grupy TBV. Nowy właściciel planuje przeznaczyć 60% powierzchni na zieleń urządzoną a pozostałą część zagospodarować pod zabudowę mieszkaniową jedno- i wielorodzinną w związku z czym złożył do Urzędu Miasta wniosek o zmianę miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego tego rejonu.

ekoLublin logo

Baner Wyszukiwarka odpadów - na pierwszym tle cztery pojemniki na odpady w kolorach żółtym, zielonym, niebieskim i brązowym

baner_kompostowanie

Baner Centralna Ewidencja Emisyjności Budynków - żółto-białe napisy na tle niebieskiego nieba i zielonej trawy

Strona informacyjna programu Bezpieczni bez Azbestu

Zielony Lublin - Miejsce dla Ciebie