Szlak Znanych Lublinian

Jeden z najbardziej charakterystycznych obiektów zabytkowych Lublina związany jest z wieloma postaciami, które miały wpływ na historię miasta i Polski. Nieistniejący już zamek wybudował Kazimierz Wielki, zachowany jego najstarszy fragment – donżon, pochodzi z XIII w. i jest cennym zabytkiem sztuki romańskiej w Polsce. Na zamku często przebywali polscy królowie, podróżujący pomiędzy Krakowem a Wilnem. Szczególnie upodobali go sobie Jagiellonowie. Dzięki fundacji króla Władysława Jagiełły do dziś możemy oglądać wspaniałe bizantyńsko-ruskie freski, które zdobią gotycką Kaplicę Trójcy Świętej.

Z zamkiem związana jest także postać Jana Długosza, królewskiego kronikarza, który tu właśnie zajmował się wychowywaniem synów Kazimierza Jagiellończyka. W 1569 r. pod przewodnictwem króla Zygmunta Augusta obradował na zamku sejm, na którym podpisano unię lubelską. W czasie wojen potopu szwedzkiego wielokrotnie bywał w Lublinie król Jan Kazimierz. Liczne przemarsze wojsk, jakie miały miejsce w tym czasie, spowodowały poważne zniszczenie zamku, który stopniowo popadał w ruinę. Próba generalnego remontu podjęta w 1. połowie XVIII w. nie przyniosła efektu, dlatego też na początku XIX w. zamek rozebrano. W początkach XIX w. na zamkowym wzgórzu wybudowano więzienie w stylu neogotyku angielskiego, którego fasadę dziś rozpoznajemy jako Zamek Lubelski. Funkcję więzienia pełnił przeszło 128 lat. Przez ten czas zamek stał się symbolem represji i miejscem kaźni dziesiątek tysięcy Polaków. Od roku 1957 jest siedzibą Muzeum Lubelskiego.

Adres: Zamkowa 9

Staromiejską kamienicę, w której w latach 1826–1827 mieszkał Józef Ignacy Kraszewski, odnaleźć można dzięki charakterystycznemu, sgraffitowemu portretowi pisarza na jej ścianie. Autor największej liczby wydanych książek i wierszy w historii literatury polskiej mieszkał w Lublinie podczas nauki w Wojewódzkiej Szkole Lubelskiej. Miasto Lublin jest tłem i miejscem akcji w wielu powieściach historycznych Kraszewskiego: Syn marnotrawny, Bajbuza, Boży gniew. Lubelskie motywy występują również w powieściach obyczajowych: Ostatni z Siekierzyńskich, Pan Walery, Cztery wesela, Morituri.

Adres: Grodzka 24

Wincenty Ferreriusz Poll urodził się w Lublinie, w domu przy ul. Grodzkiej 7 w 1807 r. i mieszkał w nim do wyjazdu rodziny w 1812 r. Z pochodzenia nie był Polakiem, ale stał się wielkim patriotą. Brał udział w powstaniu listopadowym i w uznaniu zasług na polu walki został odznaczony Orderem Virtuti Militari. Znany jest ze swojej twórczości literackiej, a w szczególności romantycznej poezji i prozy, inspirowanej dziełami Johanna Wolfganga Goethego, Friedricha Schillera, George’a G. Byrona, Adama Mickiewicza i innych. Duże uznanie przyniosła mu Pieśń o ziemi naszej – poetycki cykl opisów ziem polskich, który przyczynił się do znacznego wzrostu zainteresowania wśród społeczeństwa rodzimą przyrodą i kulturą. Był również geografem i miłośnikiem polskich gór. W 1849 r. został mianowany profesorem nadzwyczajnym „geografii powszechnej, fizycznej i porównawczej” na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie objął pierwszą w Polsce, a drugą na świecie (po berlińskiej) katedrę geografii.

Adres: Grodzka 7

Tutaj mieszkał w latach 1925–1929 w czasie studiów prawa kanonicznego na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Prymas Polski Stefan Wyszyński. Na budynku znajduje się tablica upamiętniająca jego pobyt ze słowami Papieża Jana Pawła II: „Niech pamięć o ks. Prymasie będzie zawsze źródłem odnowy dla Kościoła w Polsce i dla Narodu Polskiego”. W latach 1946–1948 Stefan Wyszyński powrócił do Lublina, zostając lubelskim biskupem diecezjalnym. Był inicjatorem odbudowy lubelskiej katedry po zniszczeniach wojennych. Na froncie świątyni umieszczono sgraffito z biskupim zawołaniem – „Soli Deo” (Bogu Jedynemu) na pamiątkę jego posługi w Lublinie. Imieniem Prymasa Stefana Wyszyńskiego nazwana została ulica, przy której znajduje się Pałac Biskupi z siedzibą Kurii Metropolitalnej. Na dziedzińcu przed pałacem stoi jeden z dwóch w Lublinie pomników przedstawiających Prymasa Tysiąclecia. Drugi znajduje się na dziedzińcu Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II.

Adres: ul. Archidiakońska 7

W swoich zbiorach muzeum ma dużą kolekcję rękopisów, przedmiotów i wydawnictw związanych z życiem i twórczością Józefa Czechowicza (1903–1939) oraz innych pisarzy pochodzących z regionu lubelskiego. Zgromadzono w nim również liczne rękopisy wybitnych twórców polskich, m.in.: Czesława Miłosza, Wisławy Szymborskiej, Zbigniewa Herberta, Juliana Tuwima. Budynek, w którym znajduje się muzeum, związany jest także z postacią Jana Riabinina (1872–1942), lubelskiego historyka i archiwisty.

Józef Czechowicz, przez wielu określany jako jeden z najbardziej oryginalnych poetów swego okresu, zaliczany był do awangardy. W jego wierszach odnajdziemy obrazy sielankowej wsi i prowincji, inspiracje folklorem, a jednocześnie katastroficzne wizje. Czechowicz był też redaktorem pism literackich, publicystą, tłumaczem, pedagogiem i animatorem życia kulturalnego przedwojennego Lublina. Postać poety zajmuje wyjątkowe miejsce w historii miasta, tu się urodził i tu zginął tragicznie podczas bombardowania Lublina 9 września 1939 r. Jego Poemat o mieście Lublinie jest poetyckim opisem wędrówki po miejscach szczególnie mu bliskich, pełnych magicznego klimatu i urody przedwojennego miasta.

Wspólnie z Franciszką Arnsztajnową, poetką pochodzenia żydowskiego, założył Oddział Związku Literatów Polskich w Lublinie oraz wydał poświęcony Staremu Miastu zbiór poezji Stare kamienie.

Adres: ul. Złota 3

Kamienice na lubelskim Rynku są miejscem urodzenia, życia i twórczości wielu znanych lublinian.

Na fasadzie kamienicy pod adresem Rynek 2, zwanej kamienicą Klonowica, znajdują się wykonane w technice sgraffitowej cztery portrety słynnych poetów. Pierwszy portret od lewej przedstawia poetę, tłumacza i bajkopisarza Biernata z Lublina (1465–1529). Był on autorem jednej z pierwszych książek wydrukowanych w języku polskim – Raju dusznego, wydanej w 1513 r. Kolejny portret przedstawia Jana Kochanowskiego (1530–1584) – zaliczanego w poczet najwybitniejszych polskich poetów, który znacząco przyczynił się do rozwoju naszego języka literackiego (patrz przystanek 10). Trzeci portret przedstawia Sebastiana Klonowica (1545–1602), który podpisywał się łacińskim tłumaczeniem nazwiska - Acernus. Był poetą, kompozytorem i wykładowcą w Akademii Zamojskiej, ale i wieloletnim urzędnikiem kancelarii miasta, rajcą i burmistrzem Lublina. Ostatni portret to wizerunek Wincentego Pola, poety, pisarza i geografa (patrz przystanek 4).

W kamienicy z numerem 3 urodził się Aleksander Zelwerowicz, wybitny polski aktor i reżyser teatralny.

Pod numerem 16 znajduje się kamienica Muzyków, ozdobiona dekoracjami o tematyce muzycznej. Na pierwszym piętrze, na fasadzie, znajduje się portret Jana z Lublina, renesansowego muzyka, który wsławił się zebraniem i zapisaniem na ok. 520 stronach ponad 300 utworów organowych. Dzięki jego Tabulatura Joannis de Lyublyn utwory te przetrwały do dziś. Na parterze tej kamienicy zobaczyć można portret Henryka Wieniawskiego (1835–1880), wirtuoza skrzypiec i cenionego kompozytora. Urodził się w sąsiednim budynku, zwanym kamienicą Wieniawskich, w której przyszli na świat także jego bracia - Józef i Julian, oraz Ignacy Baranowski (1833–1919) – lekarz, profesor Szkoły Głównej i Uniwersytetu Warszawskiego, patriota polski. Doktor Baranowski przekazał cały swój cenny księgozbiór Bibliotece Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie.

Adres: Rynek Starego Miasta

Charakterystyczny budynek z czerwonej cegły w stylu neogotyckim wybudowany został w latach 1904–1906 jako siedziba Szkoły Handlowej Zgromadzenia Kupców Miasta Lublina. Budowę sfinansowali miejscowi kupcy i przemysłowcy, na czele z Augustem i Juliuszem Vetterami. Gmach zaprojektowali warszawscy architekci Teofil Wiśniewski i Józef Holewiński.

W 1927 r. zgromadzenie uchwaliło, by szkole nadać imię jej zasłużonych współtwórców i opiekunów.

Rodzina Vetterów miała znaczący wpływ na rozwój Lublina w XIX i początkach XX w. Twórcą fortuny rodu był Karol Rudolf Vetter (1810–1883), piwowar i przedsiębiorca pochodzący z Poznania. Wykupił on od miasta klasztor Reformatów, gdzie uruchomił destylarnię i browar warzący pierwsze w Polsce piwo typu bawarskiego. Był znany ze swojej dobroczynności i pobożności – przewodził kolegium ewangelicko‑augsburskiemu w Lublinie.

Po jego śmierci w lubelskiej prasie ukazał się nekrolog: „Zmarły może służyć za godny naśladowania wzór pracy i wytrwałości, przymiotów nader rzadkich u nas. Doszedłszy do znacznego majątku, pozostawił go krajowi i krajowcom dostarczył pracy”. Synowie Karola Vettera – August (1847–1907) i Juliusz (1853–1917), odziedziczyli po nim majątek, który pomnażali i powiększali, budując m.in. słodownię i prowadząc działalność handlową. Wzorem ojca zajmowali się również działalnością społeczną. August był członkiem wielu towarzystw, w tym wspierał Towarzystwo Pomocy dla Szkoły Handlowej oraz fundował stypendia niezamożnym uczniom. Jego brat Juliusz także sprawował opiekę nad lubelską edukacją zawodową. Był również fundatorem szpitala dziecięcego, zbudowanego w latach 1908–1909 na ul. Poczętkowskiej (obecnie ul. Staszica). Członkowie rodu Vetterów pochowani są w ewangelickiej części cmentarza przy ulicy Lipowej.

Adres: ul. Bernardyńska 14

Pomnik (dzieło Franciszka Strynkiewicza) znajduje się na skwerku tuż obok kościoła pw. Wniebowzięcia NMP Zwycięskiej. Pierwotnie ustawiony był przed Trybunałem Koronnym na Rynku Starego Miasta. Ufundowany został z okazji 400-lecia urodzin Jana Kochanowskiego (1530–1584). W czasie II wojny światowej Niemcy nakazali jego zniszczenie, ale dzięki mieszkańcom Lublina udało się go ukryć i przechować do czasu ponownego wystawienia w 1951 r.

Najwybitniejszy poeta polski okresu renesansu wielokrotnie odwiedzał Lublin i ziemię lubelską. Dzięki wstawiennictwu biskupa krakowskiego Filipa Padniewskiego został jednym z sekretarzy królewskich na dworze Zygmunta II Augusta i brał udział w przygotowaniach oraz obradach sejmu lubelskiego, na którym zawarto unię polsko-litewską. Na sejmie miał miejsce również tzw. drugi hołd pruski. Poeta opisał go w utworze Proporzec albo hołd pruski. Kochanowski związany był także z dworem Jana Firleja, wojewody lubelskiego i marszałka wielkiego koronnego, którego rodzinie poświęcił wiele poematów. Uczestniczył w Rzeczpospolitej Babińskiej – szlacheckiej grupie towarzysko-literackiej, zajmującej się żartobliwą twórczością literacką, działającej w posiadłości rodziny Pszonków we wsi Babin pod Lublinem. Jan Kochanowski zmarł w Lublinie 22 sierpnia 1584 r. Jego śmierć opłakiwał w Żalach nagrobnych tworzący w Lublinie Sebastian Klonowic.

Adres: ul. Narutowicza 10

Pomnik wybitnego lubelskiego poety autorstwa Tadeusza Skwarczyńskiego (patrz przystanek 6) stoi przy placu jego imienia, pomiędzy Pocztą Główną a klasztorem Kapucynów. Został odsłonięty w 30. rocznicę tragicznej śmierci Czechowicza. W tym miejscu 9 września 1939 r. Józef Czechowicz zginął pod gruzami kamienicy podczas niemieckiego bombardowania. Okoliczności jego śmierci łudząco przypominają śmierć bohatera lirycznego w wierszu Żal („ja bombą trafiony w stallach”).

Adres: plac Józefa Czechowicza 1

Placowi przed pałacem Czartoryskich, który jest obecnie siedzibą Lubelskiego Towarzystwa Naukowego, w 2011 r. nadano imię prof. Mieczysława Alberta Krąpca. W latach 1970–1983 pełnił on funkcję rektora Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego - najdłużej w historii uczelni. Urodził się 25 maja 1921 r. w Berezowicy Małej na Podolu. Po ukończeniu gimnazjum w Tarnopolu wstąpił do zakonu oo. dominikanów w Krakowie. W okresie II wojny światowej studiował tajnie filozofię i teologię w Krakowie, Warszawie i Lublinie. W 1951 r. rozpoczął pracę na Wydziale Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, gdzie wykładał metafizykę. W 1963 r. otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1968 - profesora zwyczajnego. Na jego dorobek naukowo- ‑badawczy składa się ponad 30 pozycji książkowych, z których wiele zostało przełożonych na język angielski, francuski, rosyjski, oraz ok. 400 studiów i artykułów. Zaliczany jest do najwybitniejszych współczesnych polskich filozofów. Stworzył lubelską szkołę filozofii klasycznej. Jako rektor KUL-u przyczynił się do rozwoju uczelni - zarówno naukowego, jak i materialnego. Wybudował nowy fronton głównego gmachu KUL-u, był także inicjatorem i pomysłodawcą 10-piętrowego Collegium Jana Pawła II. Zmarł w Lublinie 8 maja 2008 r.

Adres: plac Litewski 2

Na bocznej ścianie lewej oficyny dawnego pałacu Morskich znajduje się tablica upamiętniająca błogosławioną Kazimierę Wołowską – siostrę Martę od Jezusa. W tym domu w 1879 r. urodziła się i wychowywała w rodzinie ziemiańsko-inteligenckiej przepełnionej religijnym i patriotycznym duchem. W wieku 21 lat wstąpiła do klasztoru Zgromadzenia Sióstr Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Swoją działalność poświęciła najuboższym, organizując sierocińce i szkoły. W 1939 r. została przełożoną klasztoru w Słonimie, który po wybuchu wojny stał się miejscem pomocy potrzebującym, głodującym, rodzinom więźniów i zamordowanych. Na terenie klasztoru ukrywała również Żydów i zorganizowała tajne nauczanie. 18 grudnia 1942 r. wraz z ks. Adamem Sztarkiem i s. Marią Ewą od Opatrzności (Bogumiłą Noiszewską) została aresztowana i brutalnie zamordowana przez gestapowców. Siostra Marta od Jezusa została beatyfikowana przez papieża Jana Pawła II w Warszawie 13 czerwca 1999 r. w grupie 108 polskich męczenników.

Adres: ul. Krakowskie Przedmieście 62

Pomnik na dziedzińcu Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego przedstawia Homagium, czyli hołd symbolizujący oddanie się władzy papieskiej Jana Pawła II przez prymasa Stefana Wyszyńskiego. Odsłonięcia pomnika dokonał prymas Józef Glemp 30 maja 1983 r. Autorem rzeźby jest Jerzy Jarnuszkiewicz, który w układzie postaci nawiązał do fotografii Artura Mariniego, dokumentującej spotkanie Prymasa i Papieża podczas mszy pontyfikalnej.

Katolicki Uniwersytet Lubelski to najstarsza uczelnia wyższa Lublina. Powstał w 1918 r. z inicjatywy księdza Idziego Radziszewskiego, w dawnym XVIII-wiecznym zespole klasztornym dominikanów – obserwantów, ofiarowanym na potrzeby uczelni przez marszałka Piłsudskiego. Jednym z kanclerzy uniwersytetu w latach 1946–1948 był ówczesny biskup lubelski Stefan Wyszyński (patrz przystanek 5). Karol Wojtyła – późniejszy papież Jan Paweł II, przez 22 lata kierował Katedrą Etyki na Wydziale Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Najpierw jako ksiądz docent, potem biskup, arcybiskup i profesor przyjeżdżał z Krakowa na zajęcia ze studentami, aż do pamiętnego konklawe w październiku 1978 r. Znakomity wykładowca pozostawił na lubelskiej uczelni liczne pamiątki: rękopisy, nagrania, fotografie i dokumenty, pozostała także katedra z oryginalnym stołem, przy którym prowadził wykłady.

Adres: Al. Racławickie 14

Pomnik został wzniesiony w 1964 r. z okazji 20-lecia założenia w tym miejscu uniwersytetu nazwanego imieniem sławnej polskiej noblistki – Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej w Lublinie. Jego autorem jest Marian Konieczny. Stoi pośrodku placu, któremu również patronuje Maria Skłodowska- Curie, pomiędzy budynkami Wydziałów Fizyki i Chemii oraz górującym nad nim rektoratem, gdzie mieści się Wydział Ekonomii. Pomnik oraz plac, na którym stoi, jest popularnym wśród studentów miejscem spotkań. Jest także centralnym miejscem miasteczka akademickiego – kompleksu budynków uczelni oraz domów studenckich UMCS-u, Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i Uniwersytetu Przyrodniczego. W Lublinie znajduje się również drugi pomnik przedstawiający Marię Skłodowską-Curie, przed kliniką przy ul. Jaczewskiego, dłuta Aliny Ślesińskiej. Jest to rzeźba plenerowa, przedstawiająca Marię z mężem Piotrem. Powstała również z okazji jubileuszu UMCS-u, w 1964 r.

Adres: plac Marii Curie-Skłodowskiej 1