Lista Dziedzictwa Europejskiego została zainicjowana przez Francję podczas Europejskich Spotkań Kulturalnych, które odbyły się w Granadzie w kwietniu 2006 roku. Lista, stworzona na wzór słynnej listy UNESCO, służy tworzeniu swoistej mapy miejsc i obiektów istotnych dla tożsamości europejskiej i przez to wzmacniających tę tożsamość.
1. Dom Wielkiej Gildii (Tallin, Estonia)
Dom Wielkiej Gildii został wybudowany na zlecenie Wielkiej Gildii w 1410 r. Związek Hanzeatycki handlarzy niemieckich był jedną z najważniejszych organizacji handlowych w czasach średniowiecza, która odegrała ważną rolę w historii handlu i wymian kulturowych w średniowiecznej Europie Północnej. Dom Wielkiej Gildii, typowy przykład architektury hanzeatyckiej, jest budynkiem publicznym, w którym już od średniowiecza miała miejsce wymiana kulturowa i handlowa. Obecnie w Domu mieści się Muzeum Historii Estonii, którego ekspozycje przedstawiają historię Estonii w kontekście europejskim.
2. Pałac Pokoju (Haga, Holandia)
W Pałacu Pokoju można prześledzić historię pokoju w Europie. Zanim Pałac został otwarty w 1913 roku, Haga była gospodarzem Pierwszej Światowej Konferencji Pokojowej w 1899 roku - kulminacji XIX-wiecznego ruchu pokojowego pielęgnowanego przez wielu europejskich intelektualistów. Pałac Pokoju był gospodarzem międzynarodowych konferencji pokojowych od 1913 roku, których celem było uregulowanie wyścigu zbrojeń i rozstrzyganie sporów międzynarodowych w drodze arbitrażu. Praca ta jest kontynuowana do dziś, ponieważ Pałac Pokoju jest siedzibą wielu instytucji sądowniczych (Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, Stałego Trybunału Arbitrażowego, Haskiej Akademii Prawa Międzynarodowego). Uosabia wartości pokoju i sprawiedliwości i jest często nazywany "siedzibą prawa międzynarodowego".
3. Obóz Westerbork (Hooghalen, Holandia)
Obóz Westerbork służył jako obóz dla żydowskich uchodźców prześladowanych przez nazistów aż do roku 1942. Następnie został przekształcony w obóz przejściowy, z którego Żydzi, Romowie i Sinti byli deportowani do obozów koncentracyjnych. Po II wojnie światowej w obozie przetrzymywano Holendrów podejrzewanych o kolaborację z nazistami. W późniejszym okresie był on schronieniem dla osób powracających do Holandii z byłej kolonii, Holenderskich Indii Wschodnich, między innymi dla dużej grupy Molukańczyków. Obóz Westerbork jest ściśle powiązany z kluczowymi aspektami historii Europy takimi jak okupacja, prześladowania, dekolonizacja i wielokulturowość. Obecnie na terenie byłego obozu znajduje się muzeum i miejsca pamięci.
4. Park Archeologiczny Carnuntum (Austria)
Park Archeologiczny Carnuntum we wschodniej Austrii przywraca do życia rzymską historię. Carnuntum było ważną osadą rzymską założoną w połowie pierwszego wieku n.e. na skrzyżowaniu szlaków handlowych Dunaju. Stała się ona jednym z ważniejszych miast w Cesarstwie Rzymskim. 400 lat życia Rzymian w Carnuntum odzwierciedla historyczny okres, który znacząco ukształtował i wpłynął na rozwój Europy.
5. Zamek Hambach (Hambach, Niemcy)
Zbudowany w średniowieczu zamek Hambach zyskał wyjątkowe znaczenie w XIX wieku. Po okresie represji politycznych, około 30 000 osób z Niemiec, Francji i Polski zebrało się na zamku 27 maja 1832 roku, aby świętować Hambach Festival (Hambacher Fest). Uczestnicy przemawiali na rzecz podstawowych praw i wolności politycznych oraz równości, tolerancji i demokracji w Niemczech i Europie, czyniąc zamek symbolem walki o swobody obywatelskie w Europie.
6. Pokój westfalski (Münster i Osnabrück, Niemcy)
Pokój westfalski opisuje całość traktatów pokojowych, które zostały wynegocjowane i uzgodnione w miastach Münster i Osnabrück w 1648 roku. Traktaty te zakończyły wojnę trzydziestoletnią (1618-1648), w którą zaangażowane były wszystkie główne mocarstwa europejskie i która była nie tylko konfliktem między państwami, ale także między religiami. Co więcej, konflikt ten zakończył również holenderską wojnę o niepodległość (1568-1648) z Hiszpanią. Pokój westfalski był przełomowym wydarzeniem w rozwoju państwa i prawa międzynarodowego. Jest to kluczowe wydarzenie, ponieważ pokój został osiągnięty w drodze negocjacji dyplomatycznych, a nie siłą. Opracowane tam zasady pozostają w mocy i w decydujący sposób ukształtowały porządek dzisiejszej Europy.
7. Centrum starożytnych Aten (Grecja)
Na centrum starożytnych Aten składa się blisko sto zabytków stanowiących niezwykle ważny zespół architektoniczny od ponad 3000 lat. Jest to doskonały przykład ilustrujący rozwój starożytnej architektury. Centrum starożytnych Aten odtwarza historyczny krajobraz wydarzeń, które odegrały rolę w kształtowaniu istotnych elementów tożsamości europejskiej, od rozwoju sztuki klasycznej i teatru, aż po demokrację, filozofię, logikę, równość praw i naukę.
8. Archiwum Korony Aragońskiej (Barcelona, Hiszpania)
Archiwum Korony Aragońskiej, założone w roku 1318, służyło jako scentralizowany system depozytowy pamięci administracyjnej, ekonomicznej i politycznej Królestwa Aragonii. Na przestrzeni kolejnych stuleci w archiwach zbierano i przechowywano dokumenty, które były wydawane przez administrację państwową i inne instytucje, pozwalając nam dziś na na odtworzenie historii regionu i ważnych wydarzeń z historii Europy. Archiwum Korony Aragońskiej jest jedną z najstarszych instytucji archiwalnych w Europie i posiada jedne z najcenniejszych kolekcji dokumentów średniowiecznej Europy.
9. Residencia de Estudiantes (Madryt, Hiszpania)
Residencia de Estudiantes to dziś rezydencja, miejsce konferencji i wymiany poglądów, w którym niegdyś na debatach i dyskusjach spotykali się jedni z najważniejszych przedstawicieli sztuki, filozofii i nauki okresu międzywojennego w Europie. Residencia de Estudiantes, hołdując wartościom swobodnego myślenia, współpracy i wymiany, pozostaje ośrodkiem znanym w całej Europie z zachęcania do wymiany, dialogu, komunikacji i zrozumienia między pokoleniami, kulturami i dyscyplinami, takimi jak sztuka, nauki humanistyczne i ścisłe.
Założone w 910r. opactwo w Cluny stało się duchowym i administracyjnym centrum jednej z największych sieci monastycznych w historii Europy, ułatwiając przepływ ludzi, książek, koncepcji artystycznych i wiedzy naukowej przez granice krajów. W rezultacie zakon kluniacki wywierał istotny wpływ na chrześcijański świat Europy Zachodniej przez całe średniowiecze.
11. Dom Roberta Schumana (Scy-Chazelles, Francja)
Robert Schuman (1886–1963) uważany jest za jedną z najważniejszych postaci w historii tworzenia Unii Europejskiej, „ojca założyciela Europy”. W swojej deklaracji z dnia 9 maja 1950 r., obchodzonego corocznie jako Dzień Europy, położył on podwaliny pod Europejską Wspólnotę Węgla i Stali i tym samym pod wszystkie instytucje europejskie, które zostały później utworzone. Dokument ten utorował drogę do powojennej europejskiej integracji. Robert Schuman kupił dom w Scy-Chazelles w 1926 r., gdzie zamieszkał po przejściu na emeryturę w 1960 r. Obecnie znajduje się tam muzeum z licznymi przedmiotami, które należały do Roberta Schumana i które dowodzą jego zaangażowania w ideę europejską.
12. Park upamiętniający piknik paneuropejski (Sopron, Węgry)
Park ten upamiętnia obywatelską inicjatywę pokojowej manifestacji w ramach pikniku paneuropejskiego, który odbył się 19 sierpnia 1989 r. Tymczasowe otwarcie granicy węgiersko-austriackiej podczas manifestacji umożliwiło ucieczkę na Zachód blisko 600 obywatelom Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Wydarzenie to było symbolicznym początkiem upadku Żelaznej Kurtyny. Upadek Żelaznej Kurtyny, która dzieliła Europę na dwa obszary ideologiczne i ekonomiczne, doprowadził do zjednoczenia Niemiec, a później do rozszerzenia UE na wschód w 2004 r. Park upamiętniający piknik paneuropejski jest symbolem Europy po roku 1989, Europy zjednoczonej i wolnej od granic.
13. Muzeum Casa Alcide de Gasperi (Pieve Tesino. Włochy)
Muzeum Casa de Gasperi jest miejscem urodzenia Alcide de Gasperiego (1881–1954), który pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych i premiera Włoch w latach 1945–1953. Był on zwolennikiem planów Roberta Schumana, które doprowadziły do powstania Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Alcide de Gasperi uznawany jest obecnie za jednego z „ojców założycieli Europy” i siłę napędową, która umożliwiła stworzenie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Jego dom został przekształcony w muzeum podkreślające jego wkład w budowanie Europy po II wojnie światowej.
14. Kowno w latach 1919-1940 (Litwa)
W okresie międzywojennym miasto Kowno rozwinęło się w nowoczesne, tętniące życiem i dynamiczne centrum kulturalne kraju. Wielu Litwinów, którzy studiowali w innych krajach europejskich, przywiozło nową wiedzę i pomysły do Kowna, gdzie owocna mieszanka modernistycznych tendencji i starych tradycji spowodowała pomyślny rozwój kraju w architekturze miasta tego okresu. Kowno z lat 1919-1940 ma miejski krajobraz żywiołowo odzwierciedlający europejską architekturę międzywojenną i ruch modernizmu, reprezentujący dziś wybitne dziedzictwo kwitnącego złotego okresu, kiedy miasto Kowno było stolicą Litwy.
15. Stocznia Gdańska (Gdańsk, Polska)
Ze Stoczni Gdańskiej wywodzi się „Solidarność”, ruch społeczny i związek zawodowy, który zjednoczył obywateli w pokojowej walce o wolność i prawa człowieka. Jest to miejsce o wyjątkowym znaczeniu dla demokratycznych przemian w Europie. Ruch narodził się w wyniku strajku robotników w 1970 r., krwawo stłumionego przez komunistyczne władze. Dziesięć lat później nowa fala strajków zmusiła rząd do ustępstw i podpisania w 1980 r. historycznych porozumień sierpniowych z Lechem Wałęsą. Od tego momentu „Solidarność” stale promowała demokrację i swobody obywatelskie w Polsce i przyczyniła się do powstania podobnych ruchów społecznych w krajach Europy Wschodniej w latach osiemdziesiątych.
16. Unia Lubelska (Lublin, Polska)
Unia lubelska to porozumienie zawarte w roku 1569 łączące Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie, w wyniku którego powstała tzw. Rzeczpospolita Obojga Narodów, posiadająca jednego wspólnego monarchę, wspólny parlament i walutę. Unia Lubelska jest wyjątkowym przypadkiem demokratycznej integracji dwóch krajów, która doprowadziła do pokojowego i integracyjnego współistnienia ludzi o różnym pochodzeniu etnicznym i religijnym.
17. Konstytucja 3 maja z 1791r. (Warszawa, Polska)
Konstytucja 3 maja z 1791r., uchwalona przez Rzeczpospolitą Obojga Narodów, odzwierciedla wpływy oświeceniowe, które uznawały prymat rozumu, prawa i wolności. Była to pierwsza demokratycznie uchwalona ustawa zasadnicza w Europie. Jest ona symbolem demokratycznej, pokojowej przemiany politycznej.
18. Karta zniesienia kary śmierci (Lizbona, Portugalia)
Karta Ustawy o Zniesieniu Kary Śmierci została zatwierdzona w 1867 r. i jest przechowywana w Archiwum Narodowym Torre do Tombo w Lizbonie w Portugalii. Jest to jeden z pierwszych przykładów trwałego zawieszenia kary śmierci w krajowym systemie prawnym w Europie. Promuje wartości, które są dziś częścią praw podstawowych Unii Europejskiej.
19. Biblioteka Uniwersytetu w Coimbrze (Portugalia)
Biblioteka Ogólna Uniwersytetu w Coimbrze została założona przed 1513 rokiem i obejmuje jeden z najbardziej niezwykłych i innowacyjnych budynków bibliotecznych w Europie z początku XVIII wieku, Bibliotekę Joanina. Biblioteka przez wieki definiowała się jako "biblioteka publiczna". Była jedną z pierwszych bibliotek w Europie, która udostępniła katalogi tematyczne (1743) i nigdy nie zezwoliła na cenzurę w „ciemniejszych” okresach. Posiada wiele dokumentów o znaczeniu europejskim.
20. Szpital partyzancki Franja (Dolenji Novaki, Słowenia)
W czasie drugiej wojny światowej szpital Franja był tajnym szpitalem prowadzonym przez słoweńskich partyzantów w ramach doskonale zorganizowanego ruchu oporu przeciwko nazistowskim okupantom. Szpital ten jest ważnym symbolem męstwa i opieki medycznej, jak również solidarności i braterstwa w trudnych czasach drugiej wojny światowej pomiędzy lokalną ludnością, personelem szpitala i zranionymi żołnierzami z różnych krajów, również tymi walczącymi po stronie wroga. Obecnie w budynku szpitala otwarto muzeum promujące solidarność, wartości demokratyczne i prawa człowieka.
21. Stanowisko archeologiczne Krapina (Chorwacja)
W tym miejscu w 1899 r. odnaleziono największe skupisko kości neandertalczyków w Europie, około 900 szczątków blisko 80 osób, jak również kości różnych zwierząt sprzed ponad 125 tysięcy lat. Znalezisko z Krapiny było badane przez specjalistów z całego świata, których wyniki wpłynęły na różne teorie naukowe dotyczące rozwoju człowieka, powstania naszej cywilizacji i trybu życia wspólnot w Europie w okresie plejstoceńskim. Obecnie w pobliżu stanowiska archeologicznego znajduje się muzeum człowieka neandertalskiego w Krapinie, które w interaktywny sposób prezentuje początki życia na ziemi i ewolucję gatunku ludzkiego.
22. Zamek Przemyślidów w Ołomuńcu i Muzeum Archidiecezjalne (Republika Czeska)
Muzeum Archidiecezjalne zajmuje się ochroną dzieł sztuki archidiecezji ołomunieckiej. Należące do niego kolekcje można podziwiać w Domu Kapituły w Zamku Przemyślidów w Ołomuńcu, miejscu odzwierciedlającym tysiącletnią historię miasta. Do zamku przynależy częściowo zachowany Pałac Biskupi i fragmenty dawnego pałacu książęcego, który posiada również elementy zdobnictwa w stylu barokowym oraz rokoko. Zamek Przemyślidów w Ołomuńcu i Muzeum Archidiecezjalne są centralnym punktem morawskiej obecności w historii Europy. Miejsce to, będące wczesnym ośrodkiem chrześcijaństwa, podkreśla zaangażowanie arcybiskupów morawskich w mecenat sztuki i chroni dzieła nim objęte. Obiekt jest także doskonałym przykładem zachowania dziedzictwa kulturowego w regionie.
23. Przylądek Sagres (Portugalia)
Przylądek Sagres jest bogatym kulturowo i historycznie miejscem położonym w południowo-zachodniej części Półwyspu Iberyjskiego. Składa się on z szeregu istotnych pozostałości archeologicznych, struktur miejskich i pomników świadczących o strategicznym położeniu i znaczeniu tego miejsca na przestrzeni wieków. W XV w. Przylądek Sagres stał się siedzibą Księcia Henryka Żeglarza, z której kreślił plany swoich wypraw morskich. Punkt ten był kluczowy w erze „wielkich odkryć geograficznych”, które zapoczątkowały ekspansję europejskiej kultury, nauki, badań i handlu w kierunku Atlantyku i terenów śródziemnomorskich, torując europejskiej cywilizacji drogę do wpływów na skalę światową, które ukształtowały współczesny świat.
24. Pałac Imperialny Hofburg (Wiedeń, Austria)
Założony w 1240 roku pałac cesarski Hofburg to kompleks budynków i ogrodów, które służyły jako rezydencja Habsburgów, rodziny rządzącej dużą częścią Europy przez około 700 lat. Imperium Habsburgów było wieloetnicznym i wieloreligijnym imperium, które miało silny wpływ polityczny, administracyjny, społeczny i gospodarczy na terytoria, które obejmują lub są częścią dzisiejszej Austrii, Węgier, Czech, Polski, Słowenii. Obecnie Pałac Cesarski jest siedzibą austriackiego prezydenta federalnego, pięciu światowej klasy organizacji muzealnych, a także innych instytucji kulturalnych.
25. Historyczny kompleks budynków uniwersyteckich w Tartu (Estonia)
Historyczny zespół Uniwersytetu w Tartu to kampus zaprojektowany na początku XIX wieku pod hasłem "Uniwersytet w mieście, uniwersytet w parku". Uosabia on idee uniwersytetu w epoce oświecenia, łączy naukę i uczenie się oraz odzwierciedla europejską tradycję edukacji. Założony w 1632 r. przez szwedzkiego króla Gustawa II Adolfa, i choć przechodził z rąk do rąk różnych sił politycznych w regionie, w tym Szwecji, Polski, Niemiec i Rosji, Uniwersytet w Tartu zawsze pozostawał latarnią postępowych idei.
26. Akademia Muzyczna im. Franciszka Liszta (Budapeszt, Węgry)
Akademia Muzyczna im. Franciszka Liszta została założona w 1875 roku przez samego wybitnego kompozytora i muzyka. Jest to instytucja wielopłaszczyznowa: instytucja edukacyjna, międzynarodowy uniwersytet sztuk muzycznych i miejsce. Wnosi nasze dziedzictwo muzyczne na pierwszy plan, jednocześnie pozostając wiernym duchowi otwartości, kreatywności i innowacji oraz swojemu europejskiemu i międzynarodowemu charakterowi. Akademia mieści się w budynku z 1907 roku autorstwa Flórisa Korba i Kálmana Giergla, który jest uważany za arcydzieło węgierskiej secesji. W jego skład wchodzą między innymi Muzeum Pamięci Franciszka Liszta i Centrum Badawcze, Instytut Kodálya i Muzeum Kodálya.
27. Organizacja Mundaneum (Mons, Belgia)
Mundaneum stanowi kamień milowy w intelektualnej i społecznej tkance Europy. Jego założyciele, Henri La Fontaine i Paul Otlet, byli orędownikami pokoju poprzez dialog i dzielenie się wiedzą na poziomie europejskim i międzynarodowym za pomocą badań bibliograficznych. Celem Mundaneum było zebranie wszystkich informacji dostępnych na świecie, niezależnie od ich nośnika (książki, gazety, pocztówki...) i sklasyfikowanie ich zgodnie z opracowanym przez nich systemem, Uniwersalną Klasyfikacją Dziesiętną. Mundaneum stanowi podwaliny dzisiejszej nauki o informacji i jest dziś uważane za prekursora wyszukiwarek internetowych.
28. Cmentarz wojenny nr 123 (Łużna-Pustki, Polska)
Cmentarz wojenny nr 123 założony w roku 1918 na wzgórzu Pustki, powstał w miejscu jednej z największych bitew pierwszej wojny światowej na froncie wschodnim pomiędzy armią austro-węgierską i niemiecką oraz armią rosyjską. Bitwa pod Gorlicami jest również nazywana Małym Verdun. Cmentarz jest miejscem ostatniego spoczynku żołnierzy, którzy walczyli po stronie tych trzech sił zbrojnych i którzy pochodzili z terenów, które dziś są częścią Austrii, Węgier, Niemiec, Polski, Ukrainy, Rosji i Słowenii oraz z innych środowisk religijnych i kulturowych. Cmentarz wojenny nr 123 jest miejscem pamięci odzwierciedlającym ideę ekumenizmu, zapewniając jednakowe traktowanie wszystkim poległym bez względu na ich przynależność religijną lub etniczną i fakt, po której stronie walczyli.
29. Dzielnica europejska w Strasburgu (Francja)
Od momentu jej powstania po zakończeniu drugiej wojny światowej, dzielnica europejska w Strasburgu jest siedzibą Rady Europy, Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i Parlamentu Europejskiego. Miejsce to jest świadectwem integracji europejskiej i symbolizuje ochronę praw człowieka, demokrację i praworządność.
30. Obiekty dziedzictwa muzycznego w Lipsku (Lipsk, Niemcy)
Obiekty dziedzictwa muzycznego w Lipsku obejmują dziewięć miejsc reprezentujących różne epizody w muzycznej historii miasta – kościoły, instytucje oświatowe, siedziby zespołów muzycznych oraz budynki i instytucje, z którymi związani byli poszczególni kompozytorzy. W miejscach tych odbywały się w Lipsku od XIII w. różnorakie wydarzenia muzyczne, i tym samym reprezentują one dynamiczną ciągłość szczególnej europejskiej muzycznej tradycji i obywatelskiego zaangażowania.
31. Kompleks synagogi przy ulicy Dohány (Budapeszt, Węgry)
Zbudowana w 1850 r. synagoga przy ulicy Dohány jest największą synagogą w Europie i drugą największą synagogą na świecie. Kompleks obejmuje muzeum i archiwa, miejsce pamięci poświęcone 10 tys. Żydów węgierskich poległych w walce w I wojnie światowej, ogród pełniący funkcję cmentarza dla ofiar Holokaustu oraz ogród pamięci Raoula Wallenberga. Kompleks sakralny synagogi przy ulicy Dohány jest symbolem integracji, pamięci i otwarcia na dialog.
32. Forteca Cadine (Trydent, Włochy)
Forteca Cadine jest przykładem fortyfikacji należących do systemu obronnego złożonego z około 80 tego typu zabudowań z okresu 1860–1915 w regionie Trydentu. Przypomina o historycznych podziałach, konfliktach zbrojnych i zmieniających się granicach, a także zapewnia kontekst niezbędny do lepszego zrozumienia wartości otwartych granic i swobodnego przepływu.
33. Kościół w Javorcy (Tolmin, Słowenia)
Kościół Pamięci w Javorcy jest jedyną w swoim rodzaju budowlą secesyjną wzniesioną w górach przez żołnierzy frontu w dolinie Isonzo podczas I wojny światowej w celu upamiętnienia poległych żołnierzy niezależnie od ich pochodzenia i kultury. Dziś kościół i krajobraz kulturowy wokół, nadal symbolizują wezwanie do pojednania i jednoczącą moc wspólnej twórczości artystycznej i budownictwa.
Były nazistowski obóz koncentracyjny w Natzweiler i ok. 50 podległych mu obozów pracy działało w latach 1941–1945 po obu stronach Renu, leżącego wówczas na terytorium Trzeciej Rzeszy, zaś obecnie na terytorium Francji i Niemiec. W sieci obozów Natzweiler więźniowie z prawie wszystkich krajów europejskich byli poddawani nazistowskiemu terrorowi. Wielu więźniów było pierwotnie bojownikami ruchu oporu, którzy byli wykorzystywani do pracy przymusowej. Dziś jest to zarówno miejsce pamięci jak i edukacji obywatelskiej.
35. Miejsce pamięci w Sighet (Sighetu Marmației, Rumunia)
Miejsce pamięci w Sighet znajduje się w byłym więzieniu stalinowskim w Sighet, w którym więziono uczniów, studentów i chłopów biorących udział w ruchu oporu (1948–1950), przeciwników politycznych, dziennikarzy i duchownych (1950–1955) oraz zwykłych przestępców do lat 70. Dziś jest to miejsce pamięci ofiar komunizmu, gdzie pokazuje się rozwój reżimów komunistycznych w Rumunii i innych krajach Europy Wschodniej oraz ich wpływ. Wystawa skupia się na represjach reżimów komunistycznych w Europie w XX wieku, pokazując wynikające z nich śmierć i cierpienie, wewnątrz murów więziennych i poza nimi.
36. Le Bois du Cazier (Marcinelle, Belgia)
Na terenie byłej kopalni Bois du Cazier sportretowano klasę robotniczą i imigrantów w Walonii (Belgia) w XX wieku. W 1956 r. cała kopalnia była sceną katastrofy, w której śmierć poniosły 262 osoby 12 narodowości. Eksploatacja kopalni zakończyła się w 1967 r., a w 2002 r. jej teren przekształcono w muzeum poświęcone przemysłowi węglowemu, hutniczemu i szklarskiemu. Miejsce to przypomina o solidarności okazanej w następstwie katastrofy z 1956 r., która była również przyczynkiem do utworzenia organu ds. zdrowia i bezpieczeństwa Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali.
37. Miejscowość Schengen (Luksemburg)
Schengen jest wioską leżącą nad Mozelą, w miejscu gdzie stykają się granice Luksemburga, Niemiec i Francji. To tutaj, na statku, podpisano układ z Schengen (1985 r.) i konwencję wykonawczą do układu z Schengen (1990 r.). W wiosce wiele miejsc przypomina o podpisaniu układu, w tym Centrum Europejskie w Schengen wraz z muzeum. Od momentu podpisania układu Schengen stało się eponimem swobodnego przepływu w Europie.
38. Traktat z Maastricht (Maastricht, Holandia)
Traktat z Maastricht (1991–1992) był kamieniem milowym w integracji Europy. To właśnie w Maastricht 12 państw członkowskich postanowiło przystąpić do unii gospodarczej i walutowej prowadzącej do wprowadzenia waluty euro, wzmocnienia reprezentacji demokratycznej i rozszerzenia kompetencji o nowe obszary, takie jak kultura. Budynek władz prowincji, w którym negocjowano traktat i podpisano go dnia 7 lutego 1992 r., gości obecnie centrum dla zwiedzających i sale wystawowe.
39. Obszar dziedzictwa archeologicznego Ostia Antica (Włochy)
Obszar archeologiczny Ostia Antica to miejsce, w którym krążyły towary, mieszały się różne kultury i religie. Jako brama do Rzymu Ostia była tyglem różnych ludzi, którzy żyli pod Imperium Rzymskim i miejscem o dalekosiężnym wpływie na ziemię, w basenie Morza Śródziemnego i poza nim. Dowody handlu, wymiany i zróżnicowanej populacji są nadal widoczne w mozaikowych podłogach, pozostałościach archeologicznych i inskrypcjach pogrzebowych.
40. Podwodne dziedzictwo kulturowe Azorów (Portugalia)
Podwodne dziedzictwo kulturowe Azorów przedstawione na przykładzie 30 wraków statków świadczy o roli Azorów w historii Europy jako „wąskiego gardła świata” w żegludze międzykontynentalnej na przestrzeni wielu stuleci. Wraki Azorów dostarczają materialnych dowodów ekspansji Europejczyków przez oceany i wczesnych punktów wyjścia do globalizacji w zakresie handlu, działań wojskowych, migracji itp. Wraki statków są przedstawiane jako kapsuły czasowe europejskiej historii, symboliczne dla różnych czasów i różnych terytoria. Wymiar europejski, charakter transgraniczny oraz rola i miejsce w historii Europy są dobrze wyrażone w narracji witryny.
41. Kolonie Dobroczynności (Belgia, Niderlandy)
"Kolonie Dobroczynności" to ponadnarodowa aplikacja obejmująca siedem podstacji w Belgii i Holandii, założonych w XIX wieku w celu zmniejszenia ubóstwa poprzez zatrudnienie socjalne w nowych osadach rolniczych. Zostały one utworzone jako eksperyment społeczny w ówczesnym Królestwie Niderlandów, z granicami wynikającymi z Kongresu Wiedeńskiego, w czasie, gdy Europa była skrajnie zubożała. Kolonie zakładano albo jako "wolne" - dla rodzin, które otrzymywały szansę prowadzenia małych gospodarstw, albo "niewolne" - jako duże struktury zbiorowe dla włóczęgów i sierot. Kolonie Dobroczynności były pionierami nowego podejścia publiczno-prywatnego opartego na inwestycjach w rolnictwo na nieurodzajnej ziemi, zapewniając dostęp do edukacji i zatrudnienia
175 lat ich historii ujawnia długą ewolucję myśli europejskiej dotyczącej osób marginalizowanych społecznie i ich ledwo uznanych praw pełnych członków społeczeństwa, zapisanych obecnie w art. I.2 Konstytucji Europejskiej.
42. Niematerialne dziedzictwo miasta Szentendre (Węgry)
Proweniencja miasta Szentendre sięga czasów rzymskich, ale na jego dzisiejszy wygląd największy wpływ mieli serbscy uchodźcy od końca XVII wieku. Charakter miasta został ukształtowany przez wpływ transgranicznych powiązań politycznych i kulturowych. Miasto doświadczyło rozwoju miejskiego opartego na kulturze, w którym dziedzictwo kulturowe odegrało ważną rolę i umożliwiło miastu funkcjonowanie jako pomost między różnymi europejskimi obszarami kulturowymi ze Wschodu i Zachodu, Bałkanów i Kotliny Karpackiej oraz chrześcijaństwa katolickiego i prawosławnego. Szentendre charakteryzuje duch wieloetnicznej i religijnej tolerancji, miejskiej odporności i kreatywności od końca XVII wieku, wynikający z jego transgranicznego położenia. Połączenia wzdłuż Dunaju i obfite współistnienie ludności węgierskiej i serbskiej oraz innych kultur zaowocowały miejscem pokojowego współistnienia, integracji i produktywnej wymiany, kształtując unikalny projekt architektoniczny. Mieszanie się kultur Wschodu i Zachodu w emblematycznym miejscu wolności artystycznej w czasach reżimów totalitarnych determinuje ducha miasta, a żywego dziedzictwa można doświadczyć do dziś.
43. Zamek Kynžvart – Miejsce spotkań dyplomatycznych (Republika Czeska)
Ze względu na swoją własność bardzo znanej postaci historycznej Klemensa von Metternicha (1773-1859), zamek Kynžvart był miejscem wielu dyskusji i negocjacji europejskiej dyplomacji. W 1840 roku była ona w centrum inicjatywy dyplomatycznej, propozycji Ligi Pokoju. Propozycja ta stanowiła ważny moment w poszukiwaniu trwałej równowagi sił w Europie. Ze względu na to, że jego właścicielem była bardzo znana postać historyczna, zamek Kynžvart był miejscem wielu dyskusji i negocjacji europejskiej dyplomacji. Zamek reprezentuje miejsce pamięci europejskiej dyplomacji zwracającej uwagę na poszukiwanie równowagi między głównymi państwami europejskimi.
44. Miejsce Pamięci Narodowej w Łambinowicach (Polska)
Miejsce Pamięci w Łambinowicach składa się z kilku miejsc wzdłuż "Drogi Pamięci": Starego Cmentarza Jeńców Wojennych, terenów byłych Stalagów VIII B (344) i 318/VIII F (344) Lamsdorf, Cmentarza Jeńców Radzieckich, terenu byłego obozu pracy i jego cmentarza oraz Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych. Muzeum zostało założone w 1964 r. w celu upamiętnienia i zbadania obozów i kwestii związanych z jeńcami wojennymi, założonych podczas wojny francusko-pruskiej w latach 1870-71 i wykorzystywanych podczas I i II wojny światowej. Na Starym Cmentarzu pochowanych jest ponad 7000 jeńców wojennych różnych narodowości europejskich. Podczas II wojny światowej w obozach więziono wielu antynazistów i bojowników o wolność. Po wojnie obozy były wykorzystywane dla migrującej ludności cywilnej. Miejsce pamięci w Łambinowicach ma znaczenie ponadnarodowe, ponieważ obozy były wykorzystywane przez różne państwa oraz ze względu na pochodzenie samych jeńców wojennych. Odgrywa ważną rolę w upamiętnianiu, studiowaniu - poprzez popularne i porównawcze badania - oraz interpretowaniu mniej znanych fragmentów historii Europy.
45. Zdravljica – wiersz przesłanie Europejskiej Wiosny Ludów (Lublana, Słowenia)
"Zdravljica" to wiersz napisany w 1844 roku przez słoweńskiego poetę Franciszka Prešerena. Został opublikowany w 1848r. po zniesieniu cenzury w Imperium Habsburgów w ramach Wiosny Ludów. Napisany w języku słoweńskim, wpłynął na rozwój słoweńskiej tożsamości, a w szczególności na promocję wolności słowa. Podczas gdy osiągnięcia literackie autora wiersza mają ogromne znaczenie dla idei identyfikacji i kształtowania narodu słoweńskiego poprzez język i literaturę, to promuje on jednocześnie ducha integracji międzynarodowej i pokojowego współistnienia narodów, rzadko spotykanego w hymnach narodowych.
46. Osiedla Werkbundu (Austria, Republika Czeska, Niemcy, Polska)
Europejskie osiedla Werkbundu (1927–1932) to międzynarodowy zespół obiektów znajdujący się na terenie 4 krajów (Niemcy, Polska, Czechy i Austria) i 5 miast (Stuttgart, Wrocław, Brno, Praga i Wiedeń). Po I wojnie światowej palącym problemem w całej Europie był powszechny brak odpowiednich mieszkań, dlatego awangardowi architekci z różnych części Europy, pod hasłem „Nowa Rzeczowość”chcieli znaleźć przystępne cenowo rozwiązania, które zaspokoją potrzeby socjalne i pozwolą stworzyć dobrze zaprojektowane, wysokiej jakości budynki. Pierwsze osiedle Werkbundu, Weissenhof, zbudowano w Stuttgarcie w 1927 r. Zainspirowało ono innych projektantów do stosowania modernistycznych rozwiązań przy realizacji podobnych projektów. Pozostałe osiedla powstały w latach 1928–1932. Stojące za ich budową postępowe idee nie znalazły jednak zrozumienia u odbiorców, a w czasach nazistowskiego reżimu modernistyczny charakter budynków był przedmiotem drwin. Po II wojnie światowej losy osiedli Werkbundu potoczyły się różnie, ponieważ niektóre z nich znalazły się za żelazną kurtyną. W 2013 r. powstała sieć promująca wymianę dobrych praktyk i porad dotyczących ochrony osiedli. Do sieci należy również osiedle Werkbundu w Zurichu (Szwajcaria). Osiedla Werkbundu, budowane w Europie w latach 1927–1932 jako eksperyment architektoniczny, wywarły głęboki wpływ na XX-wieczną modernistyczną architekturę i umożliwiły architektom z różnych europejskich krajów praktyczne zastosowanie swoich modernistycznych teorii. Osiedla są przejawem europejskich korzeni tego nurtu, który uległ istotnym zmianom w tych pięciu krajach.
47. Miejsce Pamięci Chambon-sur-Lignon (Francja)
Chambon-sur-Lignon to miejsce pamięci otwarte w 2013r. poświęcone akcjom ratującym życie prowadzonym przez miejscową ludność podczas II wojny światowej. Od grudnia 1940 r. do września 1944 r. mieszkańcy Le Chambon-sur-Lignon i okolicznych wiosek udzielili schronienia około 5000 osobom pochodzenia żydowskiego (w tym wielu dzieciom), a także hiszpańskim republikanom, antynazistowskim Niemcom, członkom francuskiego ruchu oporu i innym. Zwiedzający to miejsce mogą poznać historię różnorodnych przejawów ruchu oporu wobec nazistów podczas II wojny światowej. W Chambon-sur-Lignon znajduje się miejsce pamięci ze świadectwami byłych uchodźców i Sprawiedliwych (nie-Żydów, którzy podczas Holocaustu z narażeniem życia nieśli pomoc Żydom), sale wystawowe i sale, gdzie prowadzone są zajęcia edukacyjne oraz ogród pamięci zaprojektowany przez artystę krajobrazu Louisa Benecha. W latach trzydziestych XX wieku do Chambon-sur-Lignon przeniosła się grupa protestanckich duchownych i osób zaangażowanych w europejskie i międzynarodowe sieci pokojowe spoza Francji. W połączeniu z postawą ówczesnego burmistrza i innych duchownych, którzy sprzeciwiali się nazistom i reżimowi Vichy, pomogło to ukształtować Chambon-sur-Lignon i okoliczne wioski jako miejsce aktywnego oporu i schronienie dla ludzi, których reżimy te chciały wyeliminować. Sam w sobie jest to obszar o istotnym wymiarze materialnym i niematerialnym.
48. „Trzej Bracia” Ryga (Łotwa)
"Trzej Bracia" to kompleks trzech domów w Rydze zbudowanych między XV a XVII wiekiem. Wśród nich znajduje się najstarszy znany zachowany kamienny dom w Rydze oraz budynek z fasadą opartą na rysunkach Hansa Vredemana de Vries. Budynki są charakterystyczne dla domów mieszkalnych występujących w miastach hanzeatyckich w regionie bałtyckim. Na przestrzeni wieków ulegały one zmianom. Ostatnia interwencja miała miejsce w latach pięćdziesiątych XX wieku pod kierownictwem architekta Peterisa Saulīisa. Podczas sowieckiej okupacji Łotwy kompleks był jednym z pierwszych miejsc, które zostały odrestaurowane, opierając się na filozofii i praktyce konserwatorskiej wywodzącej się z Republiki Łotewskiej w okresie międzywojennym. Filozofia ta, której celem jest zachowanie maksymalnej ilości materiałów historycznych, w tym zużycia, wpłynęła również na inne projekty renowacyjne, pomimo gróźb i nacisków ze strony sowieckich okupantów. Ochrona dziedzictwa i koncepcje, które opierały się na jej praktyce, odegrały kluczową rolę w budowaniu oporu wobec niszczenia łotewskiej kultury podczas sowieckiej okupacji, a także w podtrzymywaniu więzi z Europą i wartości wolności w tym okresie. "Trzej Bracia" stali się symbolem systemów ochrony dziedzictwa kulturowego i siły ich oddziaływania w Europie.
49. Muzeum Kultury Vučedolskiej wraz ze stanowiskiem archeologicznym (Chorwacja)
Muzeum Kultury Vučedol i stanowisko archeologiczne są świadectwem jednej z najwcześniejszych kultur indoeuropejskich na prawym brzegu Dunaju we wschodniej Chorwacji. Muzeum i stanowisko archeologiczne są świadectwem jednej z najwcześniejszych neolitycznych kultur indoeuropejskich w dorzeczu Dunaju, prowadzącej do innowacji, takich jak wózki czterokołowe, piły i techniki odlewania.
50. Stanowisko archeologiczne Nemea (Grecja)
Stanowisko archeologiczne Nemea jest emblematyczne ze względu na organizację Igrzysk Nemeańskich w starożytności. Stanowisko to zawiera sportowe korzenie Europy i ideały klasycznego sportu jako elementu wszechstronnego wychowania młodzieży. Pierwsze panhelleńskie igrzyska nemejskie odbyły się w 573 r. p.n.e. w cyklu dwuletnim. W mitologii zwycięstwo Herkulesa nad lwem z Nemei, często spotykane w sztuce i literaturze starożytnej Grecji, nierozerwalnie łączy bohatera z tym miejscem. Stanowisko archeologiczne w Nemea jest kompleksem dobrze zachowanych i eksponowanych pozostałości archeologicznych, symbolicznych dla igrzysk sportowych Nemea.
51. Grobowiec w Aleksandrowie - sztuka tracka we wschodniej części Rodopów (Bułgaria)
Trakowie byli twórcami jednej ze starożytnych cywilizacji w tzw. starożytnej Europie i byli przodkami kolejnych starożytnych kultur europejskich. Centrum muzealne "Sztuka tracka we Wschodnich Rodopach" znajduje się obok kopca Aleksandrowskiego i promuje zrozumienie kultury trackiej poprzez ekspozycję w centrum muzealnym "Sztuka tracka we Wschodnich Rodopach".
52. Park Górniczy w Almadén (Hiszpania)
Almadén Mining Park, pierwotnie działający jako kopalnia rtęci, to kompleks dwudziestu budynków i infrastruktury zlokalizowanych w Hiszpanii. Jako centrum stosowanych innowacji technologicznych przez ostatnie 500 lat, stał się modelem w ewolucji górnictwa. Obiekt został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO i jest członkiem Europejskiego Stowarzyszenia Dziedzictwa Przemysłowego, a także punktem kotwicznym na Europejskim Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego. Stanowi przykład długotrwałego europejskiego dziedzictwa przemysłowego i jego znaczenia dla obywatelstwa europejskiego i procesu rozwoju gospodarczego.
53. Opactwo św. Willibrorda w Echternach (Luksemburg)
Echternach Saint Willibrord Heritage to miejsce materialnych artefaktów i niematerialnego dziedzictwa anglosaskiego irlandzkiego mnicha benedyktyńskiego świętego Willibrorda (658-739). Uosabia proces wczesnego zjednoczenia średniowiecznej Europy oparty na wierze, dyplomacji i wymianie kulturowej. Willibrorda, w której znajduje się fontanna Willibrorda i sarkofag świętego, dawne zabudowania klasztorne z Muzeum Opactwa, Skryptorium Echternach i coroczna procesja Hopping, sięgająca niemal śmierci świętego Willibrorda, obecnie niematerialne dziedzictwo kulturowe na liście reprezentatywnej UNESCO.
54. Historyczne centrum Turaidy (Sigulda, Łotwa)
Jako skrzyżowanie wydarzeń historycznych, historyczne centrum Turaidy odegrało rolę w integracji krajów bałtyckich z Europą, wykorzystując zachodnie chrześcijaństwo jako środek integracji społecznej. To dziedzictwo kulturowe składa się ze średniowiecznego zamku w Turaidzie, Parku Pieśni Ludowych na wzgórzu Dianu, dziedzictwa kulturowego i historycznego Gauja Livs (jednego ze starożytnych plemion Łotwy), wzgórza kościelnego i drewnianego kościoła (1750), jednego z najstarszych tego typu w kraju. Historyczne centrum Turaidy odegrało ważną rolę w rozprzestrzenianiu się chrześcijaństwa i było jednym z miejsc, w których "śpiewająca rewolucja" przyczyniła się do reintegracji Łotwy z Europą, reprezentując europejskie wartości wolności i różnorodności kulturowej.
55. Średniowieczne malowidło ścienne w regionie Gemer – Mały Hont (Słowacja)
Średniowieczne malowidła ścienne w regionach Gemer i Malohont to narodowe miejsce tematyczne obejmujące dwanaście średniowiecznych kościołów ozdobionych malowidłami figuralnymi. Reprezentują one międzynarodowy charakter sztuki europejskiej i ożywione kontakty kulturalne w całej Europie w okresie gotyku. Średniowieczne malowidła ścienne w regionach Gemer i Malohont są świadectwem wymiany gospodarczej, kulturalnej i artystycznej w średniowiecznej Europie. Reprezentują one wspólny język artystyczny rozumiany przez członków różnych grup etnicznych i o różnym stopniu umiejętności czytania i pisania.
56. Kotlina Freienwaldzka (Niemcy)
Oderbruch jest przykładem antropogenicznie ukształtowanego krajobrazu jako produktu europejskiej historii. Osiadły polder rzeczny charakteryzuje się systemem wodnym zdefiniowanym przez imigrację i wyraża tradycję opieki ekologicznej i partycypacji społecznej w przeszłości i teraźniejszości Europy. Krajobraz Oderbruch jest wynikiem działań obywatelskich i państwowych rozwiązanych w demokratycznych procesach komunikacji.
57. Pałac Europejskiej Komisji Dunaju (Gałacz, Rumunia)
Danube to historyczny budynek w Galaţi w Rumunii, zbudowany specjalnie w celu pełnienia funkcji siedziby Europejskiej Komisji Dunaju (ECD). Instytucja ta została utworzona po Kongresie Pokojowym w Paryżu w 1856 r. w celu uregulowania systemu żeglugi na rzece. ECD ostatecznie przekształciła się w bardziej złożoną organizację. Miejsce to było siedzibą znaczącej organizacji międzynarodowej, która przyczyniła się do zwiększenia integralności europejskiej i ustanowienia pokojowego rozwoju Europy.
58. Kampus Seminaarinmäki w Jyväskylä (Finlandia)
Opierając się na tradycji pierwszego fińskojęzycznego kolegium nauczycielskiego utworzonego w 1863 roku, w XX wieku szkoła przekształca się w multidyscyplinarny Uniwersytet Jyväskylä (JYU). Reprezentuje fiński system edukacji i wysokiej jakości szkolenia nauczycieli promujące równość wszystkich ludzi. Kampus Seminaarinmäki stanowi podstawę demokratycznego europejskiego systemu społecznego, który zapobiega wykluczeniu społecznemu i utrzymuje różnorodność oraz pokojowe współistnienie ludzi.
59. Ventotene (Włochy)
Ventotene, obszar zamknięty od czasów starożytnych, zawsze był miejscem spotkania kultur, stając się politycznym laboratorium refleksji nad europejskimi wartościami demokracji i wolności. Rezultatem tego spotkania był Manifest z Ventotene, który, przewidując rząd federalny, położył podwaliny pod współczesną ideę zjednoczonej Europy. Manifest z Ventotene, oficjalnie zatytułowany "O wolną i zjednoczoną Europę", został podpisany w 1941 roku przez Altiero Spinellego i Ernesto Rossiego, którzy byli przetrzymywani w obozie więziennym w Ventotene, zbudowanym w 1939 roku w celu wygnania przeciwników faszystowskiego reżimu. Manifest z Ventotene jest kluczowym dokumentem, obejmującym wartości takie jak demokracja, solidarność i wolność w przyszłym fundamencie wspólnej i silnej Europy. Obecnie miasto Ventotene nadal rozwija inicjatywy, które potwierdzają tę rolę, aby stać się miejscem edukacji o Europie i refleksji nad tym, jak rozwijać federalistyczną perspektywę sugerowaną w samym Manifeście.
60. Muzeum Migracji - MigratieMuseumMigration MMM (Belgia)
MigratieMuseumMigration (MMM) to projekt Foyer vzw, otwarty w 2019 r. w Molenbeek (Bruksela) w typowym dla migracji "obszarze przylotów" w brukselskiej strefie kanałowej. MMM daje jasny obraz różnych fal migrantów i uchodźców przybywających do Europy po II wojnie światowej. Pokazuje, w jaki sposób migranci i migracja znacząco przyczynili się do rozwoju i promocji Europy, zwłaszcza w zakresie wspólnych wartości, takich jak wielokulturowa różnorodność i wielojęzyczność, które stanowią podstawę integracji europejskiej.