Podobnie jak w latach ubiegłych zachęcamy osoby i instytucje zainteresowane zgłoszeniem kandydatów do nagrody do wypełnienia wniosku o przyznanie nagrody dostępnego na stronie www.ipn.gov.pl w dziale "Najważniejsze wiadomości” i przesłanie go na adres e-mail kustosz@ipn.gov.pl. W przypadku zgłoszenia kandydatury własnej należy przedstawić co najmniej jedną rekomendację instytucji, organizacji społecznej lub osoby fizycznej. Od roku 2012 przyznawane będą również nagrody pośmiertne.
Nagroda została ustanowiona w lipcu 2002 roku przez Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej prof. Leona Kieresa. Inicjatorem wyróżnienia był prof. Janusz Kurtyka, ówczesny Dyrektor Oddziału IPN w Krakowie. Nagroda ma charakter honorowy, a jej laureaci otrzymują tytuł Kustosz Pamięci Narodowej. Nagroda ma umocnić szacunek dla narodowej przeszłości, chronić wartości, dzięki którym Polska przetrwała przez lata zniewolenia.
Nagrodę przyznaje Kapituła, której przewodniczy Prezes IPN. W skład wchodzą laureaci nagrody i osoby wskazane przez Kapitułę.
W roku 2012 nagroda zostanie przyznana już po raz jedenasty. W latach ubiegłych zostali nią uhonorowani m.in.: śp. Elżbieta Zawacka, prof. Władysław Bartoszewski, Zofia i Zbigniew Romaszewscy, Związek Polaków na Białorusi, Społeczny Komitet Pamięci Górników KWK „Wujek” w Katowicach Poległych 16 grudnia 1981 roku.