W listopadzie 2017 roku na deskach Teatru Młodzieżowego (Jaunimo Teatras) miała miejsce niezwykła premiera. Reżyser Eimuntas Nekrošius po 26 latach powrócił do teatru, w którym rozpoczęła się jego artystyczna droga. Centrum Kultury zaprasza na spektakl "Cynk" w reżyserii tego znakomitego twórcy.
W roku 1977 roku, świeżo po studiach w Moskwie na Rosyjskim Uniwersytecie Sztuki Teatralnej Eimuntas Nekrošius zrealizował brytyjską sztukę Smak miodu Shelagh Delaney. Z przerwą na dwuletni pobyt w Kownie (premiery Ballad z Duokiszek, 1978 i Iwanowa, 1979) Nekrošius został w Młodzieżowym aż do 1991 roku i był obok dyrektor artystycznej tej sceny Dalii Tamulevičiūtė współtwórcą jej największych sukcesów. Spektakle Kwadrat (1980), Pirosmani, Pirosmani (1982), Dzień dłuższy niż stulecie (1983), Wujaszek Wania (1986) stały się najpierw słynne w Związku Radzieckim, a następnie podbiły teatralną Europę. Nekrošiusa nazywano „bałtyckim Robertem Wilsonem”, Wujaszka Wanię zaproszono na tournée po USA, do Wilna na spotkanie z reżyserem przyjechał dramatopisarz Arthur Miller. Nekrošius zakończył pracę w Teatrze Młodzieżowym w 1991 roku premierą Gogolowskiego Nosa, spektaklem-autoparodią, podsumowaniem tego okresu twórczości litewskiego artysty. Odchodził rozgoryczony i psychicznie udręczony z powodu blokady twórczej i niemożności ukończenia kilku swoich projektów, w tym Króla Leara. Po rozstaniu z dawnym zespołem jego spektakle produkował festiwal LIFE Ruty Vanagaitė, potem założył własną instytucję – Meno Fortas. Reżyserował w Teatrze Narodowym (Nacionalinis Dramos Teatras) i wileńskiej operze, ale scenę Jaunimo konsekwentnie omijał. „Za dużo wspomnień, zbyt wiele upiorów” – tłumaczył dziennikarzom. Na ulicę Arkliu, gdzie mieści się siedziba teatru, powrócił dopiero z chwilą objęcia przez Audrionisa Liugę stanowiska dyrektora.
Cynk (Zn) należy do nieczęstych w twórczości Nekrošiusa adaptacji prozy, został oparty o fragmenty trzech książek białoruskiej noblistki Swietłany Aleksijewicz. Wcześniej reżyser adaptował jedynie litewskiego pisarza Sauliusa Šaltenisa, kirgiskiego autora Czyngiza Ajtmatowa, Franza Kafkę i Fiodora Dostojewskiego. W jego wersji jest to nie tylko zapis końca sowieckiego świata, ale także medytacje nad rolą i jego postawą wobec rzeczywistości. Nie przypadkiem Swietłana Aleksijewicz pojawia się na scenie, jest postacią dramatu. Wcześniej Nekrošius tylko dwa razy umieszczał autora dzieła między bohaterami, których ten stworzył lub opisał. Tak było w Boskiej Komedii i w Dziadach, w których przewodnikami po teatralnym świecie byli Dante Alighieri i Adam Mickiewicz.
***
26 kwietnia 1986 roku o godzinie pierwszej minut dwadzieścia trzy pięćdziesiąt osiem sekund seria wybuchów obróciła w ruinę reaktor i czwarty blok energetyczny elektrowni atomowej. W wyniku katastrofy kraj utracił 485 wiosek i osad. Dzisiaj co piąty Białorusin mieszka w skażonym obszarze. To 2,1 miliona osób, z których 700 tysięcy to dzieci.
O czym jest książka? Dlaczego ją napisałam? To nie jest książka o Czarnobylu, ale o świecie Czarnobyla. O czymś, co nazwałabym przeoczoną historią, niewidzialnymi śladami naszej obecności na ziemi i w czasie. Tajemnicze przeżycie. To wrażenie rozlewa się na wszystko: nasze rozmowy, działania, obawy, i następujące wydarzenia. Okropne wydarzenia. Każdy ma wrażenie lub niewypowiedziane przeczucie, że dotyka nieznanego. Czarnobyl jest tajemnicą, która wciąż musimy odkrywać. Nieznośny bagaż. Być może jest to zagadka dla XXI wieku – wyzwanie na ten wiek. Stało się jasne, że poza komunistyczną przeszłością, wyzwaniami, którym musimy stawić czoła w przyszłości i przetrwać, poza kwestiami narodowymi i religijnymi, będą sprawy bardziej rygorystyczne i inkluzywne. Na ten moment pozostają niezauważone. Ale ktoś otworzył się po Czarnobylu…
Czasem wydaje mi się, że piszę przyszłość…
Swietłana Aleksijewicz, Czarnobylska modlitwa
Wycofanie z Afganistanu okupacyjnych wojsk radzieckich nastąpiło 15 lutego 1989 roku. Żołnierze Armii Czerwonej wrócili do domu. Jedni w cynkowych trumnach w samolotach, których ładunek oznaczono kryptonimem GRUZ 200, inni przez szpitale specjalistyczne, pokaleczeni fizycznie i psychicznie, niemogący po powrocie zaadaptować się do warunków normalnego życia. „Afgańcy” kończyli na ulicy jako alkoholicy i narkomani, trafiali do organizacji przestępczych jako cyngle albo do syberyjskich łagrów z wyrokami za zabójstwo bliskich lub przypadkowych osób. Książka Cynkowi chłopcy Aleksijewicz została oparta na opowieściach przyjaciół, żon i matek żołnierzy, którzy służyli w Armii Radzieckiej i brali udział w operacjach specjalnych w Afganistanie w latach 1979–1989.
***
Tytułowy „cynk” to element spajający w całość opowieści z Afganistanu z relacjami czarnobylskimi. Pierwiastek chemiczny niezbędny dla życia ludzkiego staje się w spektaklu Nekrošiusa nie tylko jakimś ubocznym produktem cywilizacyjnym, niechcianym odpryskiem kulturowym, ale przede wszystkim symbolem końca życia w czasie wojny i po apokalipsie. Początek i kres człowieka zamknięto w krótkim wzorze chemicznym – Zn.
Cynk (Zn) jest przedostatnim dziełem stworzonym przez Eimuntasa Nekrošiusa na Litwie.
***
WYDARZENIA TOWARZYSZĄCE:
- Meno Fortas Eimuntasa Nekrošiusa – wystawa
- Eimuntas Nekrošius: Przesuwanie horyzontu – film
- Korytarz – film
***
Języka teatralnego Nekrošiusa nie da się pomylić z żadnym innym. W Cynku teatr rodzi się wraz z podniesieniem kurtyny, nawlekając na jedną nić wiele szczegółów, etiud. Tak połączone epizody tworzą razem przedziwny miraż. Miraż życia. […]
Czas w spektaklu nie ma rygorystycznie wyznaczonych granic – „teraz” i „wtedy” stapiają się w całość, stają się fantazją na temat tego, co było z tym, co dopiero będzie lub mogłoby być. W krótkich, lecz pełnych silnych emocji epizodach, z których każdy traktuje o innym „świadku”, twarz aktora-bohatera każe nam się wsłuchać w jego opowieść, dobrze mu się przyjrzeć. Ale tylko na krótką chwilę, ponieważ podróż trwa i co krok jesteśmy rekrutowani do nowych sytuacji. Kabul i Czarnobyl – najważniejsze wydarzenia w książkach Aleksijewicz, które otworzyły usta ludzi i zrobiły z autorki kronikarkę Wielkiej Utopii, tworzą klamrę spinającą życia aktorów i bohaterów Cynku.
Rasa Vasinauskaitė, www.menufaktura.lt
Spektakl odbędzie się 15 października o godzinie 18:00 w Centrum Spotkania Kultur w ramach Festiwalu "Konfrontacje Teatralne". Bilety w cenie 40/50 zł do nabycie w kasie CK.
