Listonosz zawsze dzwoni dwa razy (The Postman Always Rings Twice, USA 1946) 113 min.
- Obsada: Lana Turner, John Garfield, Cecil Kellaway, Hume Cronyn, Leon Ames.
- Scenariusz: Harry Ruskin i Niven Busch wg powieści Jamesa M. Caina
- Reżyseria: Tay Garnett
- Odmiana noir: femme fatale
- Motywy noir: zdrada, obsesja, pożądanie, żądza.
Cora Smith (Lana Turner) jest atrakcyjną kobietą, znudzoną kilkuletnim małżeństwem ze starszym mężczyzną, Nickiem (Cecil Kellaway). Różnica wieku i poglądów psuje ich relację. Nawiązuje więc romans z zatrudnionym przez męża trampem i niebieskim ptakiem, Frankiem (John Garfield). Ponieważ ich zmysłowa relacja przesłania im racjonalną ocenę własnej sytuacji, postanawiają zamordować zdradzanego męża. Opublikowana w 1934 roku powieść Jamesa M. Caina miała szczęście do kamery. Co więcej, początkowo zainteresowała się nią Europa i pierwsza adaptacja powstała we Francji Ostatni zakręt (Le dernier tournant, 1939), a następnie, w trakcie wojny, we Włoszech Opętanie (Ossessione, 1943) w reżyserii przyszłej legendy neorealistycznego kina Luchino Viscontiego. Dopiero trzecia adaptacja, którą będziemy oglądać, znalazła swoje miejsce w amerykańskim nurcie noir lat 40. Co ciekawe, próba odrodzenia konwencji w kolorowym remake’u podjęta została w czwartej wersji książki pod tym samym amerykańskim tytułem The Postman Always Rings Twice z 1981 roku w reż. Boba Rafelsona. Było to ciekawe połączenie tzw. neo-noir elementami kina psychologicznego i… erotyku. Atutami były ówczesne gwiazdy Jack Nicholson i Jessica – ale film okazał się wtórny wobec naszego pierwowzoru. Listonosz dzwoni zawsze dwa razy z 1946 jest z pewnością szczytowym osiągnięciem Taya Garnetta. Mistrzowsko zrealizowana opowieść o dialektycznym połączeniu miłości i zbrodni, o próbie zbrodni doskonałej i o konieczności zapłaty za zbrodnię. Cora Smith i Frank Chambers to młodzi ludzie, którzy nie rozumieją mechanizmu fatum, gdy igra się ze swym losem. Tay Garnett, w zgodzie z konwencją, przekonuje odbiorcę, że: po pierwsze – zło potencjalnie tkwi w każdym człowieku i w dogodnych warunkach prędzej czy później się ujawni, po drugie – nie istnieje zbrodnia bez kary.
Kurator cyklu – dr hab Rafał Szczerbakiewicz
AKADEMIA ZAPOMNIANYCH ARCYDZIEŁ FILMOWYCH – KOLORY „NOIR”
Powstanie sugestywnej odmiany kina sensacyjno/gangsterskiego zwanej Noir (po polsku po prostu „czarnego kina”) była ściśle uwikłana w narastający klimat fatalizmu i chwiejności, jaka zapanowała w USA i na świecie w trakcie i po II wojnie światowej. Poza czynnikami historycznymi – ważne były też procesy modernizacyjne wpływające na ówczesną ludzką kondycję i obyczajowość. Poczucie kryzysu tożsamości powiązane było z dynamiczną industrializacją oraz pojawieniem się społeczeństwa masowego i konsumpcyjnego. Osobnym czynnikiem były impulsy emancypacyjne w sferze płci i społecznego gender. Postać kobiety fatalnej, niszczącej mężczyzn była w filmach symptomem reakcji na te zjawiska: nasilającego się mizoginizmu.
Estetycznie wizualna warstwa Noir wiele zawdzięcza europejskiej kinematografii, szczególnie ekspresjonizmowi niemieckiemu, który został przyswojony przez Hollywood dzięki emigrantom z Europy (m.in. takim twórcom jak Fritz Lang, Billy Wilder, Robert Siodmak, Otto Preminger, William Wyler). Z kolei komplikacje psychologicznego działania i motywacji bohaterów czarnego kina, ich niejednoznaczność etyczna inspirowane były popularnością teorii psychoanalitycznych Zygmunta Freuda i jego uczniów.
Stylistyka Noir to powtarzalny rytuał stałych sygnaturalnych znaków i symboli. Czarny film rozgrywa się zazwyczaj w mieście; do jego stałej ikonografii należy np. widok nocnej asfaltowej ulicy, mokrej po deszczu. Mroczny i niepokojący nastrój uzyskiwany jest przy pomocy ekspresyjnych środków: wyrazistych cieni, mocnych kontrastów, dominacji linii ukośnych i wertykalnych nad horyzontalnymi, nisko lub wysoko umieszczonych świateł kluczowych, agresywnego montażu i dezorientacji widza za sprawą unikania panoramicznych planów pełnych.
Postacie w filmie Noir często nie są wyodrębnione z tła, wtapiają się w nie, często ich wzajemny dystans podkreślany jest poprzez oddzielanie ich od siebie różnymi elementami kadru (drzwiami, oknami). Filmy operują chętnie zaburzoną, skomplikowaną nielinearną chronologią oraz posługują się często werbalnym komentarzem i narracją spoza kadru.
Najbardziej wpływowym aktorem czarnych filmów był Humphrey Bogart, który wykształcił charakterystyczny typ męskiego bohatera – prywatnego detektywa lub przestępcy. Wraz ze swoją żoną – Lauren Bacall stworzyli schemat i typ najpopularniejszej ówcześnie ekranowej pary. Popularnymi duetami aktorskimi Noir byli również Adrian Ladd i Veronica Lake. Ikoną kobiecości filmu Noir stała się także Rita Hayworth. Jane Greer stała się prototypem ról kobiet fatalnych. Pośród innych znaczących aktorów kina czarnego warto wymienić Jamesa Cagneya, Richarda Conte, Richarda Widmarka, Burta Lancastera czy Robert Mitchum.
Termin Film Noir narodził się wtórnie na gruncie refleksji francuskiego filmoznawstwa. Po raz pierwszy w 1946 użył go krytyk Nino Frank, a spopularyzowali go w swej książce francuscy krytycy Raymond Borde i Étienne Chaumeton. Kino Noir do dnia dzisiejszego fascynuje i inspiruje nowoczesną i ponowoczesną kulturę popularną i wysoką. Po latach filmy tej odmiany żyją swoim drugim życiem jako swoiste obiekty kultu w obrębie popkultury i ujawniają swoje nieoczywiste, ukryte głębinowe wymiary.
Cykl realizowany jest przy współpracy z Zakładem Lingwistyki Stosowanej.
CreArt. Sieć miast na rzecz twórczości artystycznej
