Miejsce pod słońcem (A Place in the Sun, USA 1951) 122 min.
Obsada: Montgomery Clift (George Eastman), Elizabeth Taylor (Angela Vickers), Shelley Winters (Alice Tripp), Anne Revere (Hannah Eastman), Herbert Heyes (Charles Eastman), Keefe Brasselle (Earl Eastman), Shepperd Strudwick (Anthony ‘Tony’ Vickers) i inni.
Scenariusz: Harry Brown i Michael Wilson wg powieści T. Dreisera
Reżyseria: George Stevens (Ich dziecko - 1941, Głosy miasta - 1942, KObieta roku - 1942, Jeździec znikąd - 1953, Olbrzym - 1956, Pamiętnik Anny Frank - 1959)
Odmiana noir: miłosny trójkąt
Motywy noir: zdrada, fatalizm, zazdrość, wina, zagrożona kobieta
Amerykański Noir melodramat z 1951 roku w reżyserii George’a Stevensa obsypany festiwalowymi nagrodami. Scenariusz do filmu powstał na podstawie skandalizującej społecznej powieści lewicowej Theodore’a Dreisera „Tragedia amerykańska” („An American Tragedy”). Film zdecydowanie podwyższa schematyczne standarfty odmiany Noir ze względu na obie te okoliczności wybitnej podstawy literackiej i wybitnego reżysera. W tym samym niesprzyjającym czasie działania komisji McCarthy'ego, inny autor Hollywoodu - William Wyler nakręcił inną adaptację Dreisera – „Siostrę Carrie”.
Obraz jest opowieścią o George’u Eastmanie (Montgomery Clift), chłopaku wywodzącym się z klasy robotniczej, który jest uwikłany w romans z dwiema kobietami. Jedna z nich, Alice (Shelley Winters), pracuje w fabryce jego bogatego wujka, zaś druga, Angela (Elizabeth Taylor), to piękna i bogata ekonomistka. Theodore Dreiser (wybitny powieściopisarz z przełomu XIX i XX wieku, amerykański lewicowiec i otwarty sympatyk komunizmu), opierając się na bogatym doświadczeniu dziennikarskim, z rozmachem opisywał dynamiczny rozwój USA, skrajne ubóstwo i skrajne bogactwo. Był pionierem nurtu naturalistycznego amerykańskiej prozy, zafascynowanym powieściami Zoli i Balzaca. Tworzył postacie niedoskonałe moralnie, ale przeciwstawiające się wszystkim przeszkodom, nakreślone na kartach powieści w duchu darwinowskim. Często poruszał temat nierówności społecznych. Wywarł wielki wpływ na kolejne pokolenie, choć krytycy zarzucają mu czasem ciężki, toporny styl. Tematem „Amerykańskiej tragedii” (podstawy „Miejsca pod słońcem”) jest pogoń za fortuną: młody chłopak zabija ubogą narzeczoną w ciąży, gdy pojawia się perspektywa poślubienia zamożnej dziewczyny. George Stevens twórczo podszedł w swej zmodernizowanej adaptacji do schematycznej powieści. W zgodzie z ówczesną hollywoodzką modą podążył za psychoanalizą jako sposobem wzbogacenia motywacji swego bohatera. Montgomery Clift, jako jeden z adeptów nowojorskiej metody Stanisławskiego w aktorstwie, podążył tym tropem. Shelley Winters stworzyła zatrważający portret zrozpaczonej, niekochanej kobiety. 18 letnia, olśniewająco piękna Elisabeth Taylor, znakomicie sekunduje doświadczonym aktorom.
Nagrody Akademii Filmowej:
- Najlepszy reżyser – George Stevens
- Najlepsza muzyka w dramacie lub komedii – Franz Waxman
- Najlepsze kostiumy – filmy czarno-białe – Edith Head
- Najlepsze zdjęcia – filmy czarno-białe – William C. Mellor
- Najlepszy montaż – William Hornbeck
- Najlepszy scenariusz – Michael Wilson, Harry Brown
- Najlepszy film – George Stevens (nominacja)
- Najlepszy aktor pierwszoplanowy – Montgomery Clift (nominacja)
- Najlepsza aktorka pierwszoplanowa – Shelley Winters (nominacja)
- Film znajduje się na 92 miejscu 100 Największych Filmów według American Film Institute.
Sławne filmowe sceny Noir:
Pożegnanie z idącym na szafot skazańcem. Kamera pokazuje nam. Kolejne cele i empatię współwięźniów. Jeden z nich wygłasza ostatnie zdanie: Mam nadzieję, że idziesz do lepszego niż ten świata!
AKADEMIA ZAPOMNIANYCH ARCYDZIEŁ FILMOWYCH – KOLORY „NOIR”
Powstanie sugestywnej odmiany kina sensacyjno/gangsterskiego zwanej Noir (po polsku po prostu „czarnego kina”) była ściśle uwikłana w narastający klimat fatalizmu i chwiejności, jaka zapanowała w USA i na świecie w trakcie i po II wojnie światowej. Poza czynnikami historycznymi - ważne były też procesy modernizacyjne wpływające na ówczesną ludzką kondycję i obyczajowość. Poczucie kryzysu tożsamości powiązane było z dynamiczną industrializacją oraz pojawieniem się społeczeństwa masowego i konsumpcyjnego. Osobnym czynnikiem były impulsy emancypacyjne w sferze płci i społecznego gender. Postać kobiety fatalnej, niszczącej mężczyzn była w filmach symptomem reakcji na te zjawiska: nasilającego się mizoginizmu.
Estetycznie wizualna warstwa Noir wiele zawdzięcza europejskiej kinematografii, szczególnie ekspresjonizmowi niemieckiemu, który został przyswojony przez Hollywood dzięki emigrantom z Europy (m.in. takim twórcom jak Fritz Lang, Billy Wilder, Robert Siodmak, Otto Preminger, William Wyler). Z kolei komplikacje psychologicznego działania i motywacji bohaterów czarnego kina, ich niejednoznaczność etyczna inspirowane były popularnością teorii psychoanalitycznych Zygmunta Freuda i jego uczniów.
Stylistyka Noir to powtarzalny rytuał stałych sygnaturalnych znaków i symboli. Czarny film rozgrywa się zazwyczaj w mieście; do jego stałej ikonografii należy np. widok nocnej asfaltowej ulicy, mokrej po deszczu. Mroczny i niepokojący nastrój uzyskiwany jest przy pomocy ekspresyjnych środków: wyrazistych cieni, mocnych kontrastów, dominacji linii ukośnych i wertykalnych nad horyzontalnymi, nisko lub wysoko umieszczonych świateł kluczowych, agresywnego montażu i dezorientacji widza za sprawą unikania panoramicznych planów pełnych.
Postacie w filmie Noir często nie są wyodrębnione z tła, wtapiają się w nie, często ich wzajemny dystans podkreślany jest poprzez oddzielanie ich od siebie różnymi elementami kadru (drzwiami, oknami). Filmy operują chętnie zaburzoną, skomplikowaną nielinearną chronologią oraz posługują się często werbalnym komentarzem i narracją spoza kadru.
Najbardziej wpływowym aktorem czarnych filmów był Humphrey Bogart, który wykształcił charakterystyczny typ męskiego bohatera – prywatnego detektywa lub przestępcy. Wraz ze swoją żoną – Lauren Bacall stworzyli schemat i typ najpopularniejszej ówcześnie ekranowej pary. Popularnymi duetami aktorskimi Noir byli również Adrian Ladd i Veronica Lake. Ikoną kobiecości filmu Noir stała się także Rita Hayworth. Jane Greer stała się prototypem ról kobiet fatalnych. Pośród innych znaczących aktorów kina czarnego warto wymienić Jamesa Cagneya, Richarda Conte, Richarda Widmarka, Burta Lancastera czy Robert Mitchum.
Termin Film Noir narodził się wtórnie na gruncie refleksji francuskiego filmoznawstwa. Po raz pierwszy w 1946 użył go krytyk Nino Frank, a spopularyzowali go w swej książce francuscy krytycy Raymond Borde i Étienne Chaumeton. Kino Noir do dnia dzisiejszego fascynuje i inspiruje nowoczesną i ponowoczesną kulturę popularną i wysoką. Po latach filmy tej odmiany żyją swoim drugim życiem jako swoiste obiekty kultu w obrębie popkultury i ujawniają swoje nieoczywiste, ukryte głębinowe wymiary.
