Pomyłka, proszę się wyłączyć (Sorry, Wrong Number, USA 1948) 89 min.
- Obsada: Barbara Stanwyck, Burt Lancaster, Ann Richards, Wendell Corey, Ed Begley, Harold Vermilyea
- Scenariusz – Lucille Fletcher
- Reżyseria – Anatole Litvak
- Odmiana noir – kryminał
Motywy noir: zagrożona kobieta, paranoja, żądza
Wielka „noirowa” dama Barbara Stanwyck wciela się w postać bogatej i próżnej neurotyczki z psychosomatyczną postacią choroby kardiologicznej. W istocie jest bogatą hipochondryczką, której nerwica powoduje wyobrażeniową projekcję, że – według jej słów – jest bezradną kaleką i inwalidką. To oczywiście nie jest prawda, idzie o rozwiniętą formę histerii, która zaczyna mścić się na fizycznym zdrowiu kobiety. Burt Lancaster gra jej nieszczęśliwego męża pod pantoflem, a w istocie ambitnego młodego człowieka o niegdyś idealistycznych i niezależnych poglądach. Pewnego wieczora, podczas gdy Lancaster jest poza miastem, Stanwyck, dzięki przypadkowej awarii na łączach telefonicznych, słyszy rozmowę bandytów, którzy omawiają planowane zamordowanie jakiejś kobiety tej właśnie nocy. Stanwyck – przekonana, że idzie o nią samą – we frenetycznym lękowym stanie alarmuje policję, która logicznie uznaje ją za wariatkę. Wieczór upływa jej więc na bezskutecznych próbach odwrócenia zbliżającego się (być może) do niej fatum. Pamięć własnego życia utwierdza ją w przerażającej pewności, że zginie za swoje niewątpliwe grzeszki. Za pomocą retrospekcji widzimy, jak Stanwyck „kradnie” Lancastera jego dziewczynie, jak ostatecznie poślubia go mimo sprzeciwu ojca, jak w swojej egotycznej pysze ubezwłasnowolnia męża. Pomiędzy retrospekcjami obserwujemy w fatalną noc coraz silniejsze ataki histerii Stanwyck's kanalizowane przez telefoniczne medium, jej jedyny środek komunikacji ze światem zewnętrznym. Wszystko nieuchronnie zmierza ku katastrofie…
AKADEMIA ZAPOMNIANYCH ARCYDZIEŁ FILMOWYCH – KOLORY „NOIR”
Powstanie sugestywnej odmiany kina sensacyjno/gangsterskiego zwanej Noir (po polsku po prostu „czarnego kina”) była ściśle uwikłana w narastający klimat fatalizmu i chwiejności, jaka zapanowała w USA i na świecie w trakcie i po II wojnie światowej. Poza czynnikami historycznymi – ważne były też procesy modernizacyjne wpływające na ówczesną ludzką kondycję i obyczajowość. Poczucie kryzysu tożsamości powiązane było z dynamiczną industrializacją oraz pojawieniem się społeczeństwa masowego i konsumpcyjnego. Osobnym czynnikiem były impulsy emancypacyjne w sferze płci i społecznego gender. Postać kobiety fatalnej, niszczącej mężczyzn była w filmach symptomem reakcji na te zjawiska: nasilającego się mizoginizmu.
Estetycznie wizualna warstwa Noir wiele zawdzięcza europejskiej kinematografii, szczególnie ekspresjonizmowi niemieckiemu, który został przyswojony przez Hollywood dzięki emigrantom z Europy (m.in. takim twórcom jak Fritz Lang, Billy Wilder, Robert Siodmak, Otto Preminger, William Wyler). Z kolei komplikacje psychologicznego działania i motywacji bohaterów czarnego kina, ich niejednoznaczność etyczna inspirowane były popularnością teorii psychoanalitycznych Zygmunta Freuda i jego uczniów.
Stylistyka Noir to powtarzalny rytuał stałych sygnaturalnych znaków i symboli. Czarny film rozgrywa się zazwyczaj w mieście; do jego stałej ikonografii należy np. widok nocnej asfaltowej ulicy, mokrej po deszczu. Mroczny i niepokojący nastrój uzyskiwany jest przy pomocy ekspresyjnych środków: wyrazistych cieni, mocnych kontrastów, dominacji linii ukośnych i wertykalnych nad horyzontalnymi, nisko lub wysoko umieszczonych świateł kluczowych, agresywnego montażu i dezorientacji widza za sprawą unikania panoramicznych planów pełnych.
Postacie w filmie Noir często nie są wyodrębnione z tła, wtapiają się w nie, często ich wzajemny dystans podkreślany jest poprzez oddzielanie ich od siebie różnymi elementami kadru (drzwiami, oknami). Filmy operują chętnie zaburzoną, skomplikowaną nielinearną chronologią oraz posługują się często werbalnym komentarzem i narracją spoza kadru.
Najbardziej wpływowym aktorem czarnych filmów był Humphrey Bogart, który wykształcił charakterystyczny typ męskiego bohatera – prywatnego detektywa lub przestępcy. Wraz ze swoją żoną – Lauren Bacall stworzyli schemat i typ najpopularniejszej ówcześnie ekranowej pary. Popularnymi duetami aktorskimi Noir byli również Adrian Ladd i Veronica Lake. Ikoną kobiecości filmu Noir stała się także Rita Hayworth. Jane Greer stała się prototypem ról kobiet fatalnych. Pośród innych znaczących aktorów kina czarnego warto wymienić Jamesa Cagneya, Richarda Conte, Richarda Widmarka, Burta Lancastera czy Robert Mitchum.
Termin Film Noir narodził się wtórnie na gruncie refleksji francuskiego filmoznawstwa. Po raz pierwszy w 1946 użył go krytyk Nino Frank, a spopularyzowali go w swej książce francuscy krytycy Raymond Borde i Étienne Chaumeton. Kino Noir do dnia dzisiejszego fascynuje i inspiruje nowoczesną i ponowoczesną kulturę popularną i wysoką. Po latach filmy tej odmiany żyją swoim drugim życiem jako swoiste obiekty kultu w obrębie popkultury i ujawniają swoje nieoczywiste, ukryte głębinowe wymiary.
Kurator cyklu – dr hab Rafał Szczerbakiewicz
CreArt. Sieć miast na rzecz twórczości artystycznej
