Józef Zięba „Epitafium dla bohatera”

Powieść Józefa Zięby ,,Epitafium dla bohatera” wydana została dla upamiętnienia 80-tej rocznicy II wojny światowej. Autor wykorzystał w niej wydarzenia i dokumenty związane z postacią autentyczną, ale ze względów literackich zmienił nazwisko głównego bohatera i kilku występujących postaci.
Bohater powieści po otrzymaniu matury w 1939 roku w Męskim Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącym im. Stefana Czarnieckiego w Chełmie wraz z kolegami w obliczu zbliżającej się wojny odbywa ćwiczenia w obozie przysposobienia wojskowego w okolicach Równego. Pierwszego września uzbrojeni i umundurowani zostali włączeni do 44 Pułku Piechoty. Po wkroczeniu wojsk sowieckich wyruszają z Równego i po dwóch dniach zostają w Łucku rozbrojeni i wzięci do sowieckiej niewoli.
Po umowie Sikorskiego z Majskim wstępuje do armii Andersa. Poprzez Bliski Wschód z II Korpusem bierze udział w kampanii włoskiej i bitwie o Monte Cassino. W Anglii rozpoczyna studia uniwersyteckie. Pozbawiony stypendium decyduje się w 1947 roku wrócić do kraju.
Były absolwent i prymus zostaje zatrudniony w swojej szkole jako anglista, nauczyciel matematyki i łaciny. Po dwóch latach (oficer od Andersa) zostaje zwolniony bez możliwości uzyskania pracy w szkolnictwie. Rozpoczyna studia na filologii angielskiej KUL (zostaje asystentem i lektorem). Korespondując z zaprzyjaźnioną osobą w Londynie jest podejrzewany o szpiegostwo. Poddany inwigilacji UB. (Autor przytacza autentyczne dokumenty przechowywane w IPN). Po przesłuchaniu i próbie zwerbowania na tajnego współpracownika musi się leczyć w Abramowicach.
Po 1956 roku otrzymuje posadę lektora w UMCS. Zaprzyjaźnia się z kolegą ze studiów (też anglistą, byłym „żołnierzem wyklętym”). Umiera w tajemniczych okolicznościach w dwudziestą rocznicę powrotu statkiem „Sobieski” do kraju. Pochowany na cmentarzu przy ulicy Unickiej. Przyjaciel opiekuje się jego grobem. Po odnowieniu nagrobka też chce być tam pochowany. Z córką zastanawiają się nad „epitafium dla bohatera”.
Powieść przedstawia los Polaka, który po wojennej tułaczce wraz innymi żołnierzami Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie (około 120 tys.) „zdegradowany” do roli „repatrianta” decyduje się powrócić do opanowanej przez komunistów Polski Ludowej. Próbuje znaleźć tu miejsce, by służyć polskiemu społeczeństwu.
Jest to jedna z nielicznych powieści przedstawiająca los powracających do kraju żołnierzy II Korpusu Armii Andersa. Uzupełniona zdjęciami i dokumentami ze zbiorów Archiwum UMCS, KUL i IPN.