Koncert litewskich pieśni tradycyjnych – zespół „Nalŝia” z Wilna (Litwa)

Nalšia (Litwa)

Jak przystało na zespół, którego nazwa pochodzi od regionu Litwy Wschodniej, Nalšia (rok założenia 1984) ma na celu pielęgnowanie oraz promocję folkloru litewskiej Auksztoty. W skład grupy wchodzą śpiewacy, tancerze oraz instrumentaliści, którzy poprzez swoją twórczość oddają artystyczny hołd przeszłości. Pieśni wykonywane przez zespół są dziedzictwem pokoleń - podobnie też muzyka instrumentalna wykonywana na instrumentach tradycyjnych.

Muzyki grana przez zespół jego członkowie nauczyli się bezpośrednio od muzyków ludowych lub została ona zrekonstruowana na podstawie nagrań archiwalnych. Do repertuaru Nalšia należą pieśni poświęcone różnych obrzędom, utwory tradycyjnie wykonywane w okresie Boże Narodzenia, karnawału, przesilenia letniego, w dniu chrztu, w trakcie uroczystości weselnej itp. Z zasady, Nalšia wykonuje oraz propaguje szerokie spektrum tradycyjnej kultury muzycznej Litwy - począwszy od instrumentarium pasterskiego, przez pieśni i tańce pochodzące nawet z XVI wieku, aż po instrumenty spoza samej Litwy, instrumenty typowe dla muzyki klasycznej, które zaczęły się stopniowo pojawiać i zadomawiać na Litwie na początku XIX wieku.

Grupa nie stroni od eksperymentów formalno-tematycznych. Nie jest jej obcy synkretyzm stylistyczny czy próby parodystyczne. Przykładowo, żart i krotochwilność są typowe dla muzyki karnawałowej, którą - przebrani w okolicznościowe kostiumy oraz w maskach na twarzach - wykonują instrumentaliści Nalšia.

Grupa wystąpiła z koncertami w całej Europie. W 2012 roku Nalšia otrzymała tytuł najlepszego zespołu folklorystycznego na Litwie oraz Nagrodę Złotego Ptaka.

Litewskie tradycje i zwyczaje

Ostatki kończą się siedem tygodni przed Wielkanocą, we wtorek (przed środą popielcową) zwany wśród Polaków na Litwie „śledzikiem”, przez Litwinów zaś Užgavėnės. Dzień ten nie jest świętem jako takim, ale i tak pozostaje dniem szczególnym, cezurą, która wyznacza koniec okresu swawoli i obżarstwa, a rozpoczyna czas powstrzymywania się od jedzenia i picia, czas samokontroli - to ostatni wtorek przed Wielkim Postem.

Užgavėnės to święto ludowe, nieoficjalne i jako takie nie jest częścią obrządku kościelnego. Jest jednak nierozerwalnie związane z czasem Wielkiejnocy, więc pozostaje zależne od kalendarza liturgicznego. Celem celebracji Užgavėnės było przegonienie zimy wraz z całym złem, które pora ta, jak wierzono, przynosiła. Jednocześnie w centrum uwagi była pogoda - podejmowano próby przewidzenia aury na wiosnę i resztę roku, co było istotne z uwagi na wybranie odpowiedniej pory na wiosenny siew, szczególnie lnu.
Najbardziej typową tradycją było odwiedzanie sąsiadów i rodziny, połączone z rytuałem domagania się daru wody jako zwiastuna obfitych plonów latem i wczesną jesienią. Innym charakterystycznym zwyczajem było odgrywanie zachowania pszczół: dzieci siadały w baliach i imitowały bzyczenie, zaś rodzice i starsi polewali je wodą. Wierzono, że ten obrzęd wpływał na zwiększenie zbioru miodu.

Kolejnym rytuałem był przemarsz przebierańców, którego celem było obudzenie flory i przywrócenie wiosny do życia. Jak czytamy w zapisach z epoki, przebierańcy zwykli byli nosić przerażające maski zrobione z fragmentów kory drzewnej, owczej skóry, elementów kości czaszek zwierząt. Broda, brwi i włosy wykonane były z sierści konia, psa, a nawet niedźwiedzia, najczęściej w kolorze brązowym, czarnym lub białym. Maski miały reprezentować starszyznę, żebraków, cudzoziemców, ptaki oraz ssaki. Przebierańcy przyodziani byli również w stroje będące wyobrażeniami diabłów, aniołów, czy śmierci.
Boże Narodzenie i Nowy Rok
Na początku XIX wieku, w dniu Bożego Narodzenia grupy mężczyzn, śpiewając dawne pieśni i grając na ludowych instrumentach, ciągnęły za sobą polano (zwane “blukas”). Mężczyźni odwiedzali po kolei domostwa, życząc szczęśliwego nowego roku domownikom. W zamian goście byli hojnie obdarowywani świątecznymi podarkami. Po zakończeniu rytuału odwiedzin polano było podpalane, już poza obrębem samej wsi.
Zwyczajowo obchody Bożego Narodzenia rozpoczynały się drugiego dnia Świąt. Zdarzało się też, że początkiem była Wigilia. Niezależnie od daty rozpoczęcia, Boże Narodzenie trwało aż do Objawienia Pańskiego, czyli Trzech Króli. Grupy młodzieży, zwane między innymi “poborcami”, “pupilkami”, “Cyganami”, przemieszczały się od wioski do wioski, składając mieszkańcom życzenia udanych zbiorów. W nagrodę młodzieńcy otrzymywali prezenty, ale tylko pod warunkiem, że uprzednio poprosili o zgodę na wejście do domu gospodarzy. W regionie miasta Taurogi położonego w zachodniej Litwie, typowa grupa składała się z dwunastu młodych mężczyzn, ubranych w czerwone spodnie, kurtki nałożone tył na przód. Na głowach nosili czapki, w rękach mieli dzwonki i batogi. Przed wejściem do odwiedzanych domostw, mieli za zadanie przepędzić złe duchy hałasem. Gdy tylko otrzymali zgodę na przestąpienie progu chaty, rozpoczynali donośny śpiew i składali domownikom życzenia udanych zbiorów.
Pierwszego dnia Świąt w rejonie wileńskim dzieci skradały się pod oknami, becząc jak owce. Właściciel domu, słysząc takie beczenie pod swoimi oknami, wiedział już, że nadchodzący rok będzie szczęśliwy i w rezultacie hojnie obdarowywał beczące dzieci.
Tradycja obchodzenia Nowego Roku 1 stycznia dotarła na Litwę z chrześcijańskiego Zachodu Europy nie wcześniej niż w XIX wieku. Wierzono, że życzenia wyrażone na początku roku mają magiczną moc i będą spełnione. Przez wsie spacerowały grupy młodzieży, pozdrawiając mieszkańców i życząc im obfitych zbiorów. Grupy te , często przebrane za dobre i złe duchy, żebraków czy zwierzęta, zapraszano w gości i obdarowywano podarkami. Wśród przebierańców często znajdowała się “Giltinë”, symbol śmierci, która usiłowała zadźgać kosą staruszka symbolizującego stary rok. Na Żmudzi tradycyjnie niszczono wszelkie zło ubiegłego roku, paląc snopki słomy.