autor: Gotthold Ephraim Lessing
tłumaczenie: Jacek St. Buras
opracowanie tekstu, reżyseria: Piotr Kurzawa
scenografia, kostiumy: Małgorzata Pietraś
muzyka: Paweł Szamburski, Patryk Zakrocki
Obsada:
- Maria Kierzkowska – Daja
- Joanna Rozkosz – Recha
- Agnieszka Wawrzkiewicz – Sittah
- Tomasz Mycan – Saladyn
- Niko Niakas – Patriarcha
- Maciej Raniszewski – Templariusz
- Paweł Tchórzelski – Bonafides
- Michał Marek Ubysz – Natan
Spektakl trwa: 2 godz.15 min. (z przerwą).
Po spektaklu spotkanie z twórcami poprowadzi Łukasz Drewniak.
Powiedzieć, że osiemnastowieczny niemiecki dramatopisarz i filozof napisał najdoskonalszą sztukę o tolerancji religijnej, to właściwie nic nie powiedzieć. Natan Mędrzec udaje dramat miłosny i opowieść z tysiąca i jednej nocy, ma za scenerię Jerozolimę z czasów wojen krzyżowych, ale cały czas nie przestaje być dysputą filozoficzną o tożsamości Boga i jego przebraniach. Chrześcijanie, Żydzi i muzułmanie jak w późniejszym o dwa stulecia Słowniku chazarskim Milorada Pavicia, odkrywają własne pokrewieństwo, uczą się rozumieć motywy tego innego brata w wierze, zostają zmuszeni do przemyślenia definicji miłości i miłosierdzia.
W Jerozolimie panuje dobry sułtan Saladyn, pokonał krzyżowców i wypędził ich ze świętego miasta. Żydzi mogą żyć tu bezpiecznie, chrześcijańscy jeńcy są dobrze traktowani, mogą jak młody Templariusz swobodnie snuć się ciasnymi uliczkami w oczekiwaniu na wykup z niewoli. I staje się tak, że Templariusz ratuje z pożaru Rechę, przybraną córkę żydowskiego kupca Natana. Natan chce wynagrodzić porywczego i butnego bohatera, Recha zakochuje się w wybawcy, sułtan Saladyn chce pożyczyć pieniądze od kupca, a jednocześnie młody rycerz niepokojąco przypomina mu własnego brata z młodości... Tyle intryga dramatu, która, szafując greckim chwytem anagnorismos, czyli rozpoznanie, przeprowadzi nas i bohaterów z niewiedzy w wiedzę na temat tego, jak utkany jest nasz los, czemu jesteśmy sobie bliscy.
Młody reżyser Piotr Kurzawa słucha tej historii z zapartym tchem i nie chce przeszkadzać aktorom w tyradach i dialogach. Wybiera formułę prostą, aczkolwiek nieprawdopodobnie skuteczną, składa się na nią refleksyjny nastrój opowieści, pusta przestrzeń, aktorzy wierzący swoim postaciom, muzyk tworzący na naszych oczach frapującą oprawę dźwiękową. Nie ma żadnych aluzji do średniowiecza w warstwie wizualnej, aktorzy występują w kostiumach współczesnych i dramat Lessinga także brzmi tak, jakby napisany został dziś, przez którego z bliskowschodnich autorów zafascynowanych europejską klasyką.
Kluczowym momentem historii mądrego Żyda, który odkrywa, że nic na tym świecie nie czynimy przypadkiem, jest jego opowieść o trzech “prawdziwych” pierścieniach przekazanych synom w spadku przez umierającego ojca. Pierścienie symbolizują trzy wiodące religie. Pierścieni nie można odróżnić. Bóg-Ojciec nie przyzna się nigdy, który z nich został wykonany jako pierwszy, ba, sam już nie umiałby odróżnić oryginału od kopii. Po co więc walczyć, nienawidzić się i krzyczeć, która religia jest tą jedyną, prawdziwą? Lessing wiedział to już pod koniec osiemnastego wieku, epoki oświecenia i rozumu. My dziś znów musimy słuchać takich opowieści, żeby cokolwiek pojąć. Smutno, że ludzkość zapomina. Lessing chciał, żeby pamiętała.
Łukasz Drewniak, kurator programu teatralnego w Teatrze Starym
CreArt. Sieć miast na rzecz twórczości artystycznej
