Ponad półtorej wieku temu „Poszli nasi w bój bez broni”. Bój, nazwany Powstaniem Styczniowym, był krwawy i długotrwały. Było to najdłuższe z naszych powstań narodowych i miało zupełnie inny charakter niż wszystkie poprzednie. Prócz bitew regularnych prowadzono przede wszystkim liczne działania partyzanckie. Potyczki, starcia, zasadzki, ekspedycje karne zaborcy ogarnęły całe Królestwo Polskie i część tzw. ziem zabranych, czyli obszarów położonych na wschód od Bugu, będących pod zaborem rosyjskim. Historycy szacują, że owych bitew, starć i potyczek było w Powstaniu ok. 1229.
Nie ominęły one także Ziemi Lubelskiej, która w czasie Powstania administracyjnie wchodziła w skład dwóch województw: lubelskiego i podlaskiego. Na naszej ziemi stoczono 224 bitwy i potyczki. Wszystkie one zostawiły na niej swoje krwawe ślady. Miejsca te zostały z czasem upamiętnione. Niekiedy upamiętnienie owo ma postać okazałego pomnika, wzniesione zwykle już po odzyskaniu niepodległości, innym razem to prosty drewniany krzyż dziś już pochylony ze starości. Kiedy indziej znów to zadbana zbiorowa mogiła na cmentarzu parafialnym czy przy świątyni, albo też zupełnie zapominany, na pół zrujnowany grób weterana. A ileż jest przydrożnych krzyży, kapliczek i figur, o których mało kto już dziś wie, że były miejscem składania przysięgi powstańczej, koncentracji partii przed bitwą, votum ustawionym z wdzięczności za uratowanie życia, lub … na odwrót – miejscem gdzie moskiewski zaborca owego życia pozbawił wieszając czy rozstrzeliwując. A do tego należy jeszcze dodać wszelkiego rodzaju tablice pamiątkowe umieszczane w kościołach, na budynkach związanych z Powstaniem, głazy ustawianie na miejscach bitew czy pomniki na centralnych placach nawet tych miejscowości, które omijały bezpośrednie działania powstańcze, itp.
Wszystkich takich mogił, miejsc i obiektów naliczyliśmy w naszym województwie grubo ponad pół tysiąca. Chcemy je Państwu pokazać, opowiedzieć ich historię, zainteresować ich losem, zachęcić do dbania o nie i o pamięć tych, którzy, by użyć parafrazy słów Józefa Piłsudskiego „Zginęli nie na darmo i nauka dla nas z ich śmierci płynąć może”.Krzysztof i Sylwia Wojciechowscy
W trakcie wykładu zaprezentowane zostaną także regionalne i inne wydawnictwa związane z Powstaniem Styczniowym.
