Lublin jest miastem o wielowiekowych tradycjach szkolnictwa wyższego, bo sięgających XVI wieku. Pierwsze karty historii na temat akademickości tego miasta zapisały się dzięki lubelskiemu rabinowi Salomonowi Szachnie i założonej przez niego akademii talmudycznej. W tym samym czasie powstało również Kolegium Jezuitów. Co prawda nie były to szkoły wyższe, ale uczelnie wyznaniowe, jednak były one zalążkiem szkolnictwa wyższego. Ciesząc się niezwykłym zainteresowaniem, w krótkim czasie zyskały rozgłos poza granicami kraju. W ten sposób do Lublina zaczęli ściągać studenci z całej Polski, Czech i Niemiec. Studium Generale – uczelnia wyższa o charakterze filozoficzno-teologicznym oraz Seminarium duchowne pojawiły się w Lublinie w XVII wieku.
Kolejny etap rozwoju lubelskiego szkolnictwa wyższego przypada na okres 20-lecia międzywojennego. Pierwszym uniwersytetem był Uniwersytet Lubelski, utworzony w 1918 roku (dziesięć lat później przemianowano go na Katolicki Uniwersytet Lubelski). Sprzyjające wówczas warunki doprowadziły do powstawania kolejnych szkół. Były to jezuicka uczelnia teologiczna (tzw. Kolegium Bobolanum) oraz Wyższa Szkoła Talmudyczna, w której wykształcenie zdobywali Żydzi, uczeni oraz kandydaci na rabinów. Od 1918 roku Lublin był już szeroko znany jako miasto uniwersyteckie, kształcąc elity państwa polskiego. Wybuch II wojny światowej uniemożliwił dalszy postęp naukowy, a wręcz zablokował jakiekolwiek działania związane z kształceniem w tych szkołach. Tuż po zakończeniu walk, po wyzwoleniu miasta swoją działalność uruchomił na nowo Katolicki Uniwersytet Lubelski. Niestety, rozwój tego ośrodka nie był możliwy ze względu na nieprzychylność władz, które działały na jego niekorzyść np. zamykając niektóre wydziały. W okresie powojennym, a konkretnie w 1944 roku utworzono jednak drugi uniwersytet. Był nim Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej (UMCS). Początkowo funkconowały w nim tylko cztery wydziały, w dodatku wszystkie związane z naukami ścisłymi. Jak się później okazało, w latach pięćdziesiątych UMCS stał się uczelnią-matką dwóch innych uniwersytetów działających dziś na terenie Lublina. Mowa tu o Uniwersytecie Medycznym (dawnej Akademii Medycznej) oraz Uniwersytecie Przyrodniczym (dawnej Wyższe Szkole Rolniczej). Powstały one na bazie wydzielonych wydziałów Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej: Lekarskiego i Farmaceutycznego oraz Rolnego, Weterynaryjnego i Zootechnicznego odpowiednio. Krok ten nie oznaczał jednak zaprzestania funkcjonowania UMCSu. Zmiana ta była jedynie dyktowana koniecznością podążania w kierunku specjalizacji uczelni, z uwagi na rosnącą popularność szkolnictwa wyższego w tamtym czasie. Dzięki takiemu posunięciu każda z 3 uczelni mogła rozwijać swoje struktury i stale ulepszać oraz poszerzać ofertę edukacyjną. Poza Katolickim Uniwersytetem Lubelskim, Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej, Akademią Medyczną oraz Wyższą Szkołą Przyrodniczą w 1953 roku utworzono Wieczorową Szkołę Inżynierską, czyli dzisiejszą Politechnikę Lubelską. W latach powojennych duża liczba kierunków studiów i specjalności oferowana przez pięć szkół wyższych stawiała Lublin na wysokim miejscu wśród nielicznych renomowanych ośrodków akademickich w kraju. Jako jedyne miasto w Polsce Lublin mógł poszczycić się posiadaniem dwóch uniwersytetów. Stąd też w latach 1944-1989 zainteresowanie studiowaniem w Lublinie dynamicznie rosło. Świadczy o tym nie tylko zwiększająca się liczba studentów, ale i rozwój kadry naukowo-dydaktycznej. Transformacja ustrojowa, a z nią reforma szkolnictwa wyższego przyniosły kolejne zmiany przyczyniające się do rozwoju lubelskich uczelni. Po roku 1990, zaczęły otwierać się tu także uczelnie niepubliczne, zmieniono system kształcenia, oraz umożliwiono szkołom wyższym podejmowanie działań o charakterze komercjalnym.
Bogate doświadczenia Lublina jako najważniejszego ośrodka akademickiego w Polsce wschodniej pozwalają stwierdzić, że jest to miasto przesiąknięte duchem akademickości. Chwila refleksji nad historią związaną z rozwojem szkół wyższych automatycznie budzi szacunek. Szacunek dla wszystkich zaangażowanych w tworzenie tych instytucji, oddających swoje serce nauce, ale także szacunek dla elity intelektualnej naszego kraju, która kształciła się w Lublinie. Pozycja Lublina na mapie akademickiej Polski wydaje się niezachwiana z kilku względów. Cieszy się on dużą popularnością wśród studentów, lubelscy naukowcy należą do jednych z najwybitniejszych w kraju, ale przede wszystkim pielęgnowana jest tu pamięć o tradycjach i o „ojcach założycielach” lubelskich szkół wyższych.
