Dąb szypułkowy

Dąb szypułkowy łac. Quercus robur L.

Opis: Drzewo liściaste dorastające do około 40 metrów wysokości. Potężne drzewo rosnące swobodnie posiada szeroką koronę, krótki pień oraz grube konary. Dęby to gatunki długowieczne, żyjące kilkaset lat a nawet 1000 i dłużej. Początkowo rośnie powoli a pierwsze owoce pojawiają się w wieku 40-50 lat. Liście dębu ułożone są skrętolegle, wyrastają w pękach. Blaszka liściowa jest skórzasta, nieregularna, asymetryczna i ma w zarysie eliptyczny lub odwrotnie jajowaty kształt. Charakterystyczne dla tego gatunku jest pozostawanie na gałęziach suchych liści przez zimę (częste zwłaszcza u młodych egzemplarzy). Owoce dębu potocznie nazywane żołędziami dorastają do 1,5-3,5 cm długości oraz 1,5–2 cm szerokości, są gładkie, początkowo mają zieloną barwę, lecz gdy dojrzewają, zmieniają kolor na brązowy, z charakterystycznymi paskami.

Występowanie: Europa (poza północą i rejonami najbardziej południowymi) oraz południowo-zachodnia Azja. W Polsce jest gatunkiem rodzimym, składnikiem przede wszystkim grądów oraz łęgów wiązowo-jesionowych. Tworzy też z sosną pospolitą bory mieszane lub własne zbiorowiska ciepłolubne tzw. świetliste dąbrowy. Wymaga gleby dostatecznie wilgotnej i żyznej, głębokiej. Jedynie młode drzewa znoszą częściowe zacienienie – poza tym jest światłożądny. Wytrzymały na zanieczyszczenia w warunkach miejskich. Jest symbolem trwałości i długowieczności – żyje najdłużej z naszych liściastych drzew krajowych. Najbardziej znanym dębem w Polsce jest Dąb Bartek rosnący w pobliżu wsi Bartków koło Zagnańska. Rozpiętość korony 20 × 40 m, wysokość 27 m, obwód pnia 9,85 m (na wysokości 1,3 m). Wiek tego drzewa w publikacji dr. Cezarego Pacyniaka Najstarsze drzewa w Polsce z 1992 roku oceniany był wówczas na 654 lata. Ostatnio do Bartka dołączył Dąb Dunin - jeden z pomnikowych dębów w Puszczy Białowieskiej (obwód pnia na wysokości 130 cm od podstawy 530-550 cm (2001 r.), wys. 13 m). Dąb rośnie na otwartej przestrzeni niedaleko wsi Przybudki i jest pozostałością po dawnej Puszczy Ladzkiej. Dąb ten wygrał w ogólnopolskim konkursie Drzewa Roku 2021. W tym samy plebiscycie brał udział nasz dąb rosnący przy ul. Bohaterów Monte Cassino w Lublinie, który zajął drugie miejsce. Od 2022 roku ten lubelski dąb jest pomnikiem przyrody.

Znaczenie i zastosowanie: drewno dębu charakteryzuje się wysoką twardością, trwałością oraz odpornością na uszkodzenia i działanie czynników atmosferycznych. Jest również bardzo gęste, co sprawia, że jest stabilne i ma niską skłonność do kurczenia się lub rozprężania pod wpływem zmiany wilgotności. Używane jest w meblarstwie, stolarstwie i budownictwie. Jest idealne do produkcji mebli, podłóg, schodów, drzwi oraz innych elementów wykończeniowych. Stosowane jest także do produkcji beczek, ponieważ ma zdolność do wpływania na smak i aromat składników przechowywanych. Jest również popularne w rzemiośle artystycznym i rzeźbiarstwie. Owoce (żołędzie) są bardzo ważnym składnikiem pokarmowym dla leśnych zwierząt, ale także wykorzystywane przez dzieci do wykonywania ludzików i zwierzątek. Walorem ozdobnym dębu jest przede wszystkim silny pokrój, najlepiej eksponowany u drzew rosnących samotnie. Nadaje się też do tworzenie dużych grup z innymi gatunkami liściastymi i jest jednym z podstawowych gatunków parkowych.

Właściwości lecznicze: surowcem jest kora z młodych gałęzi, która zawiera garbniki, kwasy fenolowe i flawonoidy działające obkurczająco i ściągająco. Preparaty stosowane są przeciw zapaleniom jamy ustnej i gardła, w oparzeniach i zapaleniach skóry, przeciw nadmiernej potliwości oraz odmrożeniach. Znajduje też zastosowanie w przemyśle garbarskim do wyprawiania skór.